Ο Μακεδονικός τάφος στον Φοίνικα Θεσσαλονίκης

Γένικη Άποψη του Μακεδονικού τάφου στο Φοίνικα Θεσσαλονίκης

Η πρόσοψη του Μακεδονικού τάφου στο Φοίνικα Θεσσαλονίκης

Άποψη του Μακεδονικού τάφου στο Φοίνικα Θεσσαλονίκης

Περιγραφή



Από τους πιο σημαντικούς και εντυπωσιακούς μακεδονικούς τάφους στην ευρύτερη περιφέρεια της Θεσσαλονίκης είναι αυτός στο Φοίνικα, νοτιοανατολικά της πόλης. Πρόκειται για το αρχαιότερο δείγμα μακεδονικού τάφου στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, αλλά και για ένα από τα αρχαιότερα μνημεία αυτού του τύπου, όπου ο δωρικός ρυθμός βρίσκει την πληρέστερη έκφρασή του. Παρά το γεγονός ότι ο τάφος βρέθηκε συλημένος, η μορφή του και τα ανασκαφικά δεδομένα δείχνουν ότι ετοιμάσθηκε με ιδιαίτερη φροντίδα μέσα στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. για να δεχθεί έναν αναμφίβολα επιφανή νεκρό, πιθανότατα ανώτατο στέλεχος του μακεδονικού στρατού, και τη γυναίκα του.

Πρόκειται για επιβλητικό μονοθάλαμο οικοδόμημα, κατασκευασμένο από πωρόλιθο και επιχρισμένο με ασβεστοκονίαμα. Ένας βαθμιδωτός δρόμος, που έχει λαξευθεί στο φυσικό βράχο, οδηγεί στη θύρα του τάφου, που ήταν φραγμένη με έξι επάλληλους ογκόλιθους. Εσωτερικά ο τάφος έκλεινε με ξύλινη δίφυλλη πόρτα. Η πρόσοψη του μνημείου, που σώζεται σχεδόν ακέραια, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Έχει πλάτος 4,96 μ. και ύψος 5,68 μ. και είναι επιχρισμένη με λευκό μαρμαροκονίαμα. Ο δωρικός ρυθμός εδώ αναδεικνύεται σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια, καθώς οι αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες της ανωδομής τονίζονται με πολύχρωμα κονιάματα. Βαθυκύανα τρίγλυφα πλαισιώνουν τις λευκές μετόπες, όπου με χρυσαφιές πινελιές επαναλαμβάνεται η εικόνα μιας μεταλλικής φιάλης. Το διάκοσμο της πρόσοψης ολοκλήρωνε η ζωγραφική παράσταση του αετώματος, που είχε, δυστυχώς, φθαρεί σε μεγάλο βαθμό λόγω της καταστροφής του επαέτιου γείσου από τους αρχαιοκάπηλους. Η εσωτερική διαμόρφωση του θαλάμου, όπου δεσπόζουν δύο βωμόσχημα βάθρα επάνω σε ορθογώνιες βάσεις, είναι πραγματικά μοναδική. Τα εντυπωσιακά βάθρα, με πολύχρωμο γραμμικό διάκοσμο σε μαύρο φόντο, είχαν επίσης υποστεί μεγάλη φθορά από τους αρχαιοκάπηλους, που αφαίρεσαν τα τεφροδόχα σκεύη και διασκόρπισαν τα καμένα οστά των νεκρών. Την εικόνα του χώρου συμπληρώνουν δύο κτιστά θρανία, για την εναπόθεση προσφορών προς τους νεκρούς.

Το μνημείο ήλθε στο φως την άνοιξη του 1987, ακριβώς πίσω από το Νοσοκομείο Άγιος Παύλος, στο χώρο απ' όπου θα περνούσε τμήμα της ανατολικής περιφερειακής οδού. Μετά την ανασκαφή η κατασκευή του δρόμου ολοκληρώθηκε, ενώ μια ελαφρά υπερυψωμένη γέφυρα στέγασε τον τάφο. Σήμερα, ο ειδικά διαμορφωμένος υπόγειος χώρος περιλαμβάνει επίσης έκθεση εποπτικού υλικού σχετικά με την ανασκαφή του μνημείου αλλά και με την ευρύτερη περιοχή, καθώς και παρουσίαση των γνωστών και άγνωστων μακεδονικών τάφων στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης ώστε ο επισκέπτης να αποκομίσει ολοκληρωμένη εικόνα για το θέμα. Σε απόσταση λίγων μέτρων νοτιοανατολικά του τάφου ορθωνόταν ένας ταφικός τύμβος, παλαιότερα γνωστός ως «Τούμπα Κις», ενώ όλη η περιοχή εντάσσεται σε νεκροταφείο κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, που καταστράφηκε από αυθαίρετες αμμοληψίες στις προηγούμενες δεκαετίες. Παρά την καταστροφή, οι σωστικές ενέργειες τις ΙΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων απέδωσαν αρκετούς ασύλητους τάφους του 4ου και 3ου αι. π.Χ.


Διοικητικές Πληροφορίες

Υπηρεσιακή Μονάδα:
Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης

Τ.Κ. 55535, Θεσσαλονίκη, Φοίνικας (Νομός Θεσσαλονίκης)

Τηλέφωνο: +30 2310 801402, +30 2310 801428, +30 2310 801429, +30 2310 801424
Φαξ: +30 2310 801425
Email: istepka@culture.gr


Ώρες Λειτουργίας
Το μνημείο επισκέψιμο μόνο κατόπιν συννενόησης με την Υπηρεσία.




Ενδεικτική Βιβλιογραφία





Τσιμπίδου-Αυλωνίτη, Μ., Ανασκαφικές έρευνες σε ταφικούς τύμβους των Νομών Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής, Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη (AEMΘ) 1, Θεσσαλονίκη 1988, 261-268

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη, Μ., Μνημεία αιωνιότητας: Οι μακεδονικοί τάφοι στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, «Θεσσαλονικέων Πόλις», τ. 9, Θεσσαλονίκη 2002, 59-76

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μ., Ο μακεδονικός τάφος στην περιοχή του Φοίνικα, Θεσσαλονίκη 2002

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη Μ., Ο μακεδονικός τάφος την περιοχή του Φοίνικα, Θεσσαλονίκη 2003

Τσιμπίδου, Μ., Μακεδονικοί τάφοι στον Φοίνικα και στον Άγιο Αθανάσιο Θεσσαλονίκης. Συμβολή στη μελέτη της εικονογραφίας των ταφικών μνημείων της Μακεδονίας, Αθήνα 2005

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη, Μ., Ανασκαφικές έρευνες στον Φοίνικα Ν. Θεσσαλονίκης, 1987-2006: Η εικοσαετία των ανατροπών, Επετειακός τόμος, 20 χρόνια ΑΕΜΘ, Θεσσαλονίκη 2009, 435 -448

Τσιμπίδου-Αυλωνίτη, Μ., Φοίνικας 2005. Η μαρτυρία του κιβωτιόσχημου τάφου 4. Κερμάτια Φιλίας. Τιμητικός Τόμος για τον Ιωάννη Τουράτσογλου, τ. Β΄, Αθήνα 2009, 251-269
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1427

http://www.yppo.gr/5/g5161.jsp?obj_id=17850
Το χειμώνα του 2004 η ΙΣΤ' Ε.Π.Κ.Α. ξεκίνησε τη λειτουργία ενός νέου εκπαιδευτικού προγράμματος με τίτλο «Ο Μακεδονικός τάφος στον Φοίνικα». Το πρόγραμμα εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ''ΜΕΛΙΝΑ. Εκπαίδευση και Πολιτισμός'' και λειτουργεί στον αρχαιολογικό χώρο του Μακεδονικού τάφου στην περιοχή Φοίνικα Θεσσαλονίκης.
Το διδακτικό-παιδαγωγικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η φιλοσοφία του προγράμματος προβάλλει κυρίως τον επικοινωνιακό χαρακτήρα της σχέσης των μαθητών με το μνημείο έτσι ώστε το μνημείο να μετατραπεί σε χώρο παραγωγής πολιτιστικής πληροφορίας όπου ο επισκέπτης-μαθητής θα γίνει μέτοχος της ιστορίας του και τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής έρευνας θα μετατραπούν σε κοινωνικό αγαθό.
Βασικό σκεπτικό του προγράμματος υπήρξε η προσπάθεια για αποχωρισμό από την παραδοσιακή προσέγγιση της τέχνης και του πολιτισμού έτσι ώστε το ταφικό μνημείο να παρουσιαστεί ως δημιούργημα της ανθρώπινης κοινωνίας που το κατασκεύασε μέσα από συγκεκριμένες παραγωγικές, οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες, με στόχο μέσα από το μνημείο να διαφανεί και να προβληθεί ο άνθρωπος-δημιουργός του. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ανάγκη μετατροπής του μνημείου σε υποκείμενο ιστορικής αναφοράς που αντανακλά διάφορες εκφάνσεις της ζωής της Θεσσαλονίκης κατά τον 4ο αι. π.Χ.
Στόχος του προγράμματος είναι να βοηθήσει τους μαθητές να έρθουν σε επαφή με το σημαντικότερο και εντυπωσιακότερο μνημείο της μακεδονικής ταφικής αρχιτεκτονικής στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, όπου ο δωρικός ρυθμός βρίσκει την πληρέστερη έκφρασή του. Με τον τρόπο αυτό δίνεται στους μαθητές η ευκαιρία να γνωρίσουν τα αποτελέσματα των αρχαιολογικών ερευνών σ' ένα αξιόλογο μνημείο, το οποίο επιπλέον βρίσκεται μέσα στο σύγχρονο πολεοδομικό ιστό της πόλης και αποτελεί τμήμα της καθημερινής τους ζωής.
Με το πρόγραμμα αυτό καταβλήθηκε προσπάθεια για την ανάδειξη της πολιτισμικής δυναμικής της εκπαίδευσης όπου η διδασκόμενη ύλη αντιμετωπίζεται ως καταγεγραμμένη ανθρώπινη εμπειρία, καθώς και για την αναζήτηση μίας νέας αντίληψης προσέγγισης του πολιτισμού, η οποία αποζητά την ευχαρίστηση μέσα από τη γνώση, την αξιοποίηση της φυσικής περιέργειας του παιδιού, την προβολή της δημιουργικότητάς του και την ανάπτυξη της εκφραστικής ικανότητάς του

Το 2004 η ΙΣΤ' ΕΠΚΑ επέλεξε έναν μακεδονικό τάφο της Θεσσαλονίκης για την εκπόνηση ενός νέου εκπαιδευτικού προγράμματος με τίτλο «Ο Μακεδονικός τάφος στον Φοίνικα». Το πρόγραμμα σήμερα εκπονείται σε ειδικά διαμορφωμένο υπόγειο χώρο όπου υπάρχει έκθεση εποπτικού υλικού για την ανασκαφή του μνημείου και της ευρύτερης περιοχής καθώς και για τους υπόλοιπους μακεδονικούς τάφους που έχουν αποκαλυφθεί μέσα στην πόλη και στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης, έτσι ώστε ο μαθητής να αποκομίσει ολοκληρωμένη εικόνα για το θέμα.
Οι βασικές αρχές του προγράμματος υποβλήθηκαν από τις νέες τάσεις στον τομέα της εκπαίδευσης που επιβάλλουν την ενίσχυση της συμμετοχής του κοινού στη βίωση της εμπειρίας. Έτσι, καταβλήθηκε προσπάθεια για την ανάδειξη της πολιτισμικής δυναμικής της εκπαίδευσης όπου η διδασκόμενη ύλη αντιμετωπίζεται ως καταγεγραμμένη ανθρώπινη εμπειρία, καθώς και για την αναζήτηση μίας νέας προσέγγισης του πολιτισμού, η οποία αποζητά την ψυχαγωγία μέσα από τη γνώση και την αποφυγή της πιστής αναπαραγωγής τυποποιημένων γνώσεων. Κατά το σχεδιασμό του προγράμματος, η βασική αρχή που τέθηκε ήταν αυτό το εξαιρετικό δείγμα της μνημειώδους ταφικής αρχιτεκτονικής και της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής, να μην παρουσιαστεί απομονωμένο από κάθε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο και επιπλέον να συνδεθεί και με τους υπόλοιπους μακεδονικούς τάφους της Θεσσαλονίκης, συνδέοντάς τους με τις ανθρώπινες κοινωνικές ομάδες από τις οποίες προέρχονται οι κάτοχοί τους.
Με τον τρόπο αυτό διαμορφώθηκε ένα ειδικά σχεδιασμένο μεθοδολογικά πρόγραμμα το οποίο προτρέπει τα παιδιά να διατυπώσουν τις δικές τους ερμηνείες για το μνημείο ως έργο ''ανοιχτό'' με πολλές ερμηνείες και τα ωθεί να αναπτύξουν συμπεριφορά που υπερβαίνει την παραδοσιακή νοοτροπία της σχολικής τους εκπαίδευσης.
Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε με τη μορφή φυλλαδίου εργασίας, έτσι ώστε να αποτελέσει μία μεθοδολογική-διδακτική βάση αναφοράς και έχει στόχο του να προσφέρει στο μαθητή τη δυνατότητα να αξιοποιήσει πολύμορφα και πολυεπεπίπεδα το μνημείο. Κατά την περιήγησή του στο χώρο ο μαθητής αντλεί πληροφορίες για την μνημειώδη αρχιτεκτονική των μακεδονικών τάφων, τον λαμπρό ζωγραφικό τους διάκοσμο, τα ταφικά έθιμα της περιόδου με ιδιαίτερη έμφαση στο έθιμο της καύσης των νεκρών της αριστοκρατικής τάξης της Μακεδονίας, τις μεταφυσικές δοξαξίες και πεποιθήσεις, την κοινωνική οργάνωση της μακεδονικής κοινωνίας και τις οικονομικές συνθήκες της περιόδου. Στο τέλος, τα παιδιά συμμετέχουν σε εργαστήρι χαρτοκοπτικής.