Ο όρος ντεζαβού (déjà vu) ή ελληνιστί προμνησία περιγράφει την αίσθηση ότι κάποιος έχει δει ή βιώσει ξανά στο παρελθόν μία κατάσταση. Déjà vu στη γαλλική γλώσσα σημαίνει "ήδη ιδωμένο". Η εμπειρία της προμνησίας συνοδεύεται συνήθως από μία αίσθηση "παράξενου", και αποδίδεται από το υποκείμενο της εμπειρίας σε όνειρό του, παρόλο το ότι υπάρχει η αίσθηση ότι η εμπειρία έχει πραγματικά υπάρξει στο παρελθόν. Το φαινόμενο είναι αρκετά συχνό και επίσημες έρευνες έχουν δείξει ότι περισσότερο από το 70% των ανθρώπων το έχουν βιώσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Υπάρχουν αναφορές σε εμπειρίες προμνησίας στη λογοτεχνία του παρελθόντος, γεγονός που αποδεικνύει ότι το φαινόμενο δεν είναι νέο.
Επιστημονική έρευνα
Το φαινόμενο έχει ερευνηθεί εκτεταμένα τα τελευταία χρόνια από ψυχολογική και νευροφυσιολογική σκοπιά. Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι πιθανότατα πρόκειται για μία ανωμαλία της μνήμης. Συγκεκριμένα ο εγκέφαλος εσφαλμένα "πιστεύει" οτι έχει καταγεγραμμένη μία εμπειρία, ενώ δεν την έχει. Η εξήγηση αυτή στηρίζεται από το γεγονός ότι μπορεί μεν το άτομο να πιστεύει ότι η εμπειρία του έχει ξανασυμβεί, αλλά δεν είναι σε θέση να ανακαλέσει τη χρονική στιγμή ή τις συνθήκες.
Άλλη μια εξήγηση αναφέρεται στην οπτική καθυστέρηση, δηλαδή πως υπάρχει μια καθυστέρηση στη μεταφορά του οπτικού ερεθίσματος από το ένα μάτι στον εγκέφαλο σε σχέση με το άλλο μάτι. Η θεωρία όμως αυτή απορρίφθηκε όταν καταγράφηκαν εμπειρίες προμνησίας και από τυφλούς ανθρώπους.
Έρευνες έχουν δείξει συσχέτιση της προμνησίας με διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η επιληψία. Οι σχέσεις αυτές σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες υπονοούν ότι το φαινόμενο είναι μία νευρολογική διαταραχή στα ηλεκτρικά φορτία του εγκεφάλου, διαταραχή που φυσικά δεν είναι απαραίτητο να είναι σοβαρή αφού είναι αρκετά συνηθισμένη και καθημερινή σε πολλούς υγιείς ανθρώπους.
Παραψυχολογία
Η προμνησία έχει ακόμα συσχετιστεί με μη επιστημονικά αποδεδειγμένα φαινόμενα όπως η μετενσάρκωση ή η εξωαισθητηριακή αντίληψη. Στην πρώτη περίπτωση, η αίσθηση της ανάμνησης που έχει το άτομο αποδίδεται στο ότι είχε μία παρόμοια εμπειρία σε προηγούμενη ζωή του. Στη δεύτερη περίπτωση, η εξήγηση που δίνεται είναι ότι το άτομο είχε "προφητέψει" την εμπειρία που βιώνει, μέσω π.χ. ενός ονείρου.
Η προμνησία έχει ακόμα συσχετιστεί με μη επιστημονικά αποδεδειγμένα φαινόμενα όπως η μετενσάρκωση ή η εξωαισθητηριακή αντίληψη. Στην πρώτη περίπτωση, η αίσθηση της ανάμνησης που έχει το άτομο αποδίδεται στο ότι είχε μία παρόμοια εμπειρία σε προηγούμενη ζωή του. Στη δεύτερη περίπτωση, η εξήγηση που δίνεται είναι ότι το άτομο είχε "προφητέψει" την εμπειρία που βιώνει, μέσω π.χ. ενός ονείρου.
Τα είδη Προμνησίας
Υπάρχουν τρία ήδη προμνησίας, πρώτα το "déjà vécu" που σημαίνει «αυτό το έχω ξαναδεί» και είναι η πιο συνηθισμένη μορφή προμνησίας. Στη συνέχεια είναι το "déjà senti" που σημαίνει “αυτό το έχω ξανανιώσει” και είναι αποκλειστικά συναισθηματική κατάσταση. Τέλος το "déjà visité" που η σημασία του είναι “αυτό το έχω ξανά επισκεφθεί” και είναι η μόνη αίσθηση η οποία έχει συγκεκριμένες χωρικές και γεωγραφικές διαστάσεις, σε αντίθεση με το "déjà vécu" και το "déjà senti" τα οποία είναι κυρίως ή και αποκλειστικά συναισθήματα.
Υπάρχουν τρία ήδη προμνησίας, πρώτα το "déjà vécu" που σημαίνει «αυτό το έχω ξαναδεί» και είναι η πιο συνηθισμένη μορφή προμνησίας. Στη συνέχεια είναι το "déjà senti" που σημαίνει “αυτό το έχω ξανανιώσει” και είναι αποκλειστικά συναισθηματική κατάσταση. Τέλος το "déjà visité" που η σημασία του είναι “αυτό το έχω ξανά επισκεφθεί” και είναι η μόνη αίσθηση η οποία έχει συγκεκριμένες χωρικές και γεωγραφικές διαστάσεις, σε αντίθεση με το "déjà vécu" και το "déjà senti" τα οποία είναι κυρίως ή και αποκλειστικά συναισθήματα.
Déjà vu
Μια νοητική φάρσα;
Η Γαλλική έκφραση Déjà vu σημαίνει κατά λέξη “ήδη ιδωμένο”. Στην καθημερινή γλώσσα έχει καθιερωθεί να χρησιμοποιούμε τη φράση Déjà vu για οτιδήποτε μας δίνει την εντύπωση ότι επαναλαμβάνεται ή μας θυμίζει κάτι. Ο όρος αυτός, όμως, που τόσο συχνά ακούμε και χρησιμοποιούμε χωρίς να είμαστε εντελώς σίγουροι για τι πράγμα ακριβώς μιλάμε, είναι ο επιστημονικός όρος για μία “φάρσα” που μας παίζει η μνήμη μας. Περιγράφει το φαινόμενο κατά το οποίο αισθανόμαστε ότι ένα συμβάν, μία στιγμή, μία εμπειρία την έχουμε ξαναζήσει, χωρίς όμως να μπορούμε να θυμηθούμε πότε, πώς και πού. Τι ακριβώς είναι το περίφημο Déjà vu;
Ας πούμε ότι βρίσκεστε με μία παρέα σ’ένα εστιατόριο και συζητάτε. Ξαφνικά και χωρίς να έχει συμβεί κάτι ιδιαίτερο έχετε την αίσθηση ότι αυτήν ακριβώς τη στιγμή την έχετε ξαναζήσει και για μερικά δευτερόλεπτα σας φαίνεται ότι ο χώρος, τα πρόσωπα, η ατμόσφαιρα, η συζήτηση, όλα έχουν ξαναϋπάρξει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σε κάποια άλλη στιγμή στη ζωή σας. Στην πραγματικότητα, δεν μπορείτε να θυμηθείτε αν έχετε ξαναβρεθεί με τους συγκεκριμένους ανθρώπους στο συγκεκριμένο μέρος. Παρ’όλα αυτά, έχετε αυτή την αίσθηση του γνώριμου και ταυτόχρονα του παράξενου και παράδοξου. Δεν είναι ακριβώς ανάμνηση, καμιά φορά μάλιστα υπάρχει η αίσθηση ότι ίσως να έχουμε ονειρευτεί αυτά τα στιγμιότυπα που βιώνουμε. Συνήθως, μένουμε με μία ακαθόριστη αίσθηση ότι κάτι ανεξήγητο μας συνέβη και μετά από λίγο το ξεχνάμε.
ΑΝΑΔΥΣΗ ΥΠΟΣΕΙΝΕΙΔΗΤΟΥ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
Ο πρώτος επιστήμονας που στο βιβλίο του “Το μέλλον των ψυχικών επιστημών” αναφέρθηκε στο φαινόμενο αυτό και του έδωσε τον ελληνικό όρο “παραμνησία” ήταν ο γάλλος ερευνητής E. Boirac, στα τέλη του 19ου αιώνα. Πέρα, όμως, από αυτήν την αναφορά, φαίνεται πως δεν το μελέτησε εκτενέστερα. Λίγο αργότερα, ο Freud έδωσε τη δική του ερμηνεία λέγοντας πως αυτού του είδους τα βιώματα είναι το αποτέλεσμα τραυματικών συμβάντων ή ανεπίτρεπτων επιθυμιών που έχουμε καταπιέσει και απωθήσει και που δεν τους έχουμε επιτρέψει την είσοδο στις “νόμιμες” αναμνήσεις μας. Έτσι, με την πρώτη ευκαιρία και εντελώς απροσδόκητα, με αφορμή δηλαδή κάποιο ερέθισμα (μία μυρωδιά ή έναν ήχο, για παράδειγμα), το βίωμα ανασύρεται από το υποσυνείδητο και παίρνει τη μορφή ανάμνησης.
Αυτή η άποψη εξυπηρέτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα τους επιστήμονες για την ερμηνεία των εμπειριών Déjà vu. Μάλιστα, έως ένα σημείο εξακολουθεί να το κάνει ακόμη και σήμερα, και μάλιστα με αμφιλεγόμενο μερικές φορές τρόπο. Αν, για παράδειγμα, ένας άνθρωπος συμπάσχει και έχει έντονα συναισθήματα όταν ακούει ότι έναι παιδί κακοποιείται από τους γονείς του, και δηλώνει ότι τον αναστατώνει αυτό το γεγονός σαν να το βιώνει ο ίδιος, ορισμένοι ψυχολόγοι τείνουν να ερμηνεύσουν τα συναισθήματα αυτά σαν Déjà vu, δηλαδή σαν ένδειξη ότι αναβιώνει κάτι που του συνέβη στο μακρινό παρελθόν, αλλά ήταν τόσο τραυματικό ώστε το απώθησε και το ξέχασε. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν πρόκειται σε αυτήν την περίπτωση για Déjà vu.
Παρ’όλα αυτά, και επειδή πρόκειται για ένα βίωμα απολύτως υποκειμενικό, το οποίο, όπως ακριβώς και οι αναμνήσεις, δύσκολα διαπιστώνεται, αποδεικνύεται, μετριέται και καταγράφεται, παρέμεινε στο περιθώριο του επιστημονικού ενδιαφέροντος για πολλές δεκαετίες. Το Déjà vu ερμηνεύτηκε (και ερμηνεύεται) συχνά από παραψυχολογικές και μεταφυσικές θεωρήσεις ως απόδειξη της ύπαρξης προηγούμενης ζωής, επαφών με “άλλους κόσμους” και άλλα παρόμοια. Άνθρωποι που είχαν –ή ισχυρίζονταν ότι είχαν- συχνά τέτοιες εμπειρίες, συχνά τέτοιες εμπειρίες, συχνά θεωρούντο άνθρωποι με “ιδιαίτερες ικανότητες”, με πολύ οξυμένη διαίσθηση, με ενόραση και προφητικές ιδιότητες. Ατό το “παραψυχολογικό” στίγμα ήταν άλλος ένας λόγος που επί πολλές δεκαετίες η επιστήμη της ψυχολογίας δεν ασχολήθηκε περισσότερο με το φαινόμενο.
Νεότεροι ερευνητές, όμως, επανέφεραν το φαινόμενο Déjà vu στο επίκεντρο του επιστημονικού τους ενδιαφέροντος. Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον και αρκετά διαδεδομένο φαινόμενο της μνήμης το οποίο, αν το ερευνήσουμε, μπορεί να μάθουμε περισσότερα σχετικά με το πώς λειτουργεί η μνήμη μας. Κι αυτό γιατί, όποια κι αν είναι τελικά η σωστή εξήγηση του φαινομένου και είτε από την ψυχολογία είτε από την παραψυχολογία, το σίγουρο είναι πως πρόκειται για ένα δημιούργημα της μνήμης. Αυτό, μάλιστα, είναι ακόμα πιο βέβαιο αφότου καταρρίφθηκε η θεωρία που είχε τείνει να επικρατήσει –ότι, δηλαδή, πρόκειται για μία μικρή “ανωμαλία” στην οπτική λειτουργία, μία αναντιστοιχία της πρόσληψης οπτικών ερεθισμάτων από το ένα μάτι στο άλλο-, όταν διαπιστώθηκε ότι οι τυφλοί έχουν συχνά Déjà vu.
Ορισμένοι άνθρωποι δηλώνουν ότι έχουν Déjà vu και ταυτόχρονα την αίσθηση ότι έχουν ξαναβιώσει τη στιγμή και ξέρουν τι θα συμβεί αμέσως μετά. Αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί, πάντως οι επιστήμονες διαχωρίζουν το προαίσθημα (αν υπάρχει) από το Déjà vu. Η διαφορά είναι ότι το Déjà vu βιώνεται ταυτόχρονα με αυτό που μας συμβαίνει και όχι πριν. Παρ’όλα αυτά, επειδή είναι τόσο αιφνιδιαστική η αίσθηση του “γνωρίζω αυτή τη στιγμή”, εκ των υστέρων το ερμηνεύουμε σαν να ξέραμε τι πρόκειται να συμβεί. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Στο Déjà vu είναι σαν, μέσα σε αυτό το σύντομο διάστημα των δευτερολέπτων, να παρατηρούμε σαν σε ταινία αυτά που γίνονται και να “τσεκάρουμε” : Κι αυτό μου είναι γνώριμο, κι αυτό το έχω ξαναδεί.
ΔΥΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ
Οι θεωρίες που επιχειρούν να εξηγήσουν το φαινόμενο είναι πολλές και έχουν αρκετά κοινά στοιχεία. Θα αναφερθούμε σε δύο, τις πιο ενδιαφέρουσες κατά την αποψη μας. Ούτως ή άλλως, όλες αφήνουν ερωτηματικά και δεν καταφέρνουν απόλυτα να δώσουν μία πλήρη και απόλυτα πειστική εξήγηση.
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ “ΟΛΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ”
Ο ολλανδός ψυχίατρος H. Sno προτείνει την ιδέα ότι οι αναμνήσεις είναι σαν ολογράμματα, που σημαίνει ότι μπορεί κανείς να αναπλάσει την τρισδιάστατη εικόνα κάθε επιμέρους στοιχείου μιας ανάμνησης. Το Déjà vu, λοιπόν, κατά την άποψή του, συμβαίνει όταν κάποια λεπτομέρεια στο περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε εκείνη τη στιγμή ( μια εικόνα, ένας ήχος, μια οσμή κλπ.) είναι παρόμοια με ένα απομεινάρι μιας (θαμμένης) ανάμνησής μας και ο εγκέφαλός μας ξαναφτιάχνει μία ολόκληρη σκηνή από αυτό το απειροελάχιστο στοιχείο, δημιουργώντας έτσι την αίσθηση του γνώριμου. Για παράδειγμα, πηγαίνετε μία βόλτα με τον παλιό σκαραβαίο ενός φίλου και ξαφνικά έχετε την αίσθηση του Déjà vu, χωρίς να θυμάστε ότι και ο θείος σας είχε ένα τέτοιο αυτοκίνητο στο οποίο είχατε μπει όταν ήσασταν πολύ μικρό παιδί. Μικροπράγματα, όπως η μυρωδιά της μηχανής ή η αίσθηση του καθίσματος, μπορούν να αναπλάσουν αναμνήσεις που ούτε ξέραμε ότι είχαμε ούτε μπορούμε συνειδητά να ανακαλέσουμε.
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ “KINHTOY”
Ο αμερικανός ερευνητής δρ. Alan Brown πρότεινε τη θεωρία του “κινητού” ή αλλιώς της “διχασμένης προσοχής”. Σε πειράματα που έκανε, έδειξε ότι, όταν είμαστε απορροφημένοι από κάτι (σαν να μιλάμε στο κινητό), προσλαμβάνουμε όσα συμβαίνουν γύρω μας χωρίς να το καταγράφουμε συνειδητά. Όταν είμαστε ξανά σε θέση να εστιάσουμε την προσοχή μας σε αυτό που κάνουμε, αυτά που βλέπουμε γύρω μας μας φαίνονται γνώριμα, ενώ γνωρίζουμε ότι δεν τα έχουμε “δει”. Με αυτό το σκεπτικό, φαίνεται λογικό ότι μπορεί να μπαίνουμε σε έναν καινούργιο χώρο όντας απορροφημένοι, π.χ. από μία συνομιλία, μία σκάψη ή κάτι άλλο, και ξαφνικά να έχουμε Déjà vu. Τι συμβαίνει : Πριν καν κοιτάξουμε το χώρο, ο εγκέφαλός μας έχει καταγράψει τα ερεθίσματα και μετά από κλάσματα δευτερολέπτου που κοιτάμε πραγματικά έχουμε την αίσθηση ότι μας είναι όλα γνώριμα. Κάπως έτσι, άλλωστε, λειτουργεί και η διαίσθηση : Βασίζεται σε γνώση και εμπειρίες, τις οποίες ο εγκέφαλός μας διαρκώς αφομοιώνει, χωρίς όμως να τις καταγράφουμε συνειδητά και να μπορούμε να τις εξηγήσουμε ή να τις ανακαλέσουμε.
Το Déjà vu προτιμά κάποιους ανθρώπους;
Έχουν άραγε όλοι οι άνθρωποι Déjà vu; Αν όχι, τότε πόσοι και ποιοι; Όπως μας λένε σχετικές μελέτες, περίπου 60% των ανθρώπων δηλώνει ότι είχε ή έχει βιώσει Déjà vu, κάποιοι συχνά, περίπου μία φορά το μήνα, άλλοι σπανιότερα και μεμονωμένα. Πάντως, τα ποσοστά είναι υψηλότερα στις ηλικίες μεταξύ 15 και 25 ετών, ενώ οι περισσότεροι συμφωνούν ότι με την ηλικία το φαινόμενο μειώνεται. Το ενδιαφέρον είναι ότι, αν και δεν επιβεβαιώνονται οι προφητικές ικανότητες ή το “τρίτο μάτι” σε ανθρώπους που έχουν συχνά Déjà vu, πάντως φαίνεται πως ορισμένες ομάδες ανθρώπων όπως αυτοί που ταξιδεύουν συχνότερα, αυτοί με υψηλότερο βιοτικό ή μορφωτικό επίπεδο, έχουν συχνότερα Déjà vu από άλλους. Επίσης, η πλούσια φαντασία, η ευρύτητα πνεύματος και η ικανότητα να θυμάται κανείς τα όνειρά του είναι χαρακτηριστικά ανθρώπων που δηλώνουν πως έχουν βιώματα Déjà vu. Ίσως, όμως, αυτό απλώς να σημαίνει ότι όσο πιο ανοιχτόμυαλος και ευφάνταστος είναι κανείς, τόσο πιο εύκολα μιλά για κάτι που θεωρείται παράξενο ή ανεξήγητο.
Λουίζα Βογιατζάκη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος, για το περιοδικό Vita, τεύχος Σεπτεμβρίου.
Πηγή http://pougkipsixis.blogspot.gr/2009/10/deja-vu.html
Deja Vu: Γιατί ο Χρόνος Επαναλαμβάνεται;
Συγγραφέας: Νικόλαος Κουμαρτζής (Solon Aimonas Eautou)
Τι είναι Deja vu και τι δεν είναι;
Ο όρος deja vu είναι γαλλικός και σημαίνει «αυτό το έχω ξαναδεί». Πιο σπάνια, για το ίδιο φαινόμενο χρησιμοποιείται ο αγγλικός όρος paramnesia που σαφώς προέρχεται από την ελληνική λέξη «παραμνησία».
Ως λέξη πρωτοεμφανίστηκε από τον Emile Boirac(1851- 1917), έναν Γάλλο ερευνητή με έντονο ενδιαφέρον για τις ψυχικές έρευνες, στο βιβλίο του L’ Avenir des sciences psychiques (Το Μέλλον των Ψυχικών Ερευνών). Το σύγγραμμα του αποτελούσε επέκταση μίας εργασίας που είχε ολοκληρώσει όταν ακόμα ήταν προπτυχιακός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Chicago.
Τι ακριβώς όμως είναι μία deja vu εμπειρία; Είναι η αίσθηση ενός ανθρώπου ότι ένα γεγονός που τώρα βλέπει/ βιώνει/ ακούει έχει επαναληφθεί στο παρελθόν. Έτσι, η εν λόγω εμπειρία συνοδεύεται συχνά από ένα έντονο αίσθημα οικειότητας, αλλά κυρίως από ένα δεύτερο- και συχνά πιο έντονο- αίσθημα παραδοξότητας.
Η ιδιαιτερότητα όμως της εν λόγω εμπειρίας ώστε να οριστεί ως παραφυσικό φαινόμενο, δεν είναι ότι ένα γεγονός μοιάζει να επαναλαμβάνεται, αλλά το ιδιαίτερο αίσθημα που συνοδεύει την αίσθηση αυτή: είναι η έντονη πεποίθηση ότι «κάτι δεν πάει καλά», ότι αυτό που αισθάνομαι είναι αδύνατο να συμβαίνει. Κατά τη βίωση ενός deja vu συχνά αισθανόμαστε ότι δεν είναι δυνατόν να έχουμε ξαναζήσει την εν λόγω στιγμή, όσο έντονα και να νιώθουμε οικειότητα.
Δηλαδή, αρκετές φορές μπορεί να αισθανόμαστε έντονη σύγχυση με ερωτήσεις του τύπου: «Έχω ξαναδιαβάσει το εν λόγω βιβλίο;» ή «Έχω ξαναδεί την εν λόγω ταινία;». Η σύγχυση όμως αυτή δεν εμπεριέχει την αίσθηση της παραδοξότητας. Άλλωστε, είναι φυσικό ένας άνθρωπος που έχει διαβάσει εκατοντάδες βιβλία ή κάποιο βιβλίο πριν αρκετά χρόνια, να μην θυμάται τίποτα από αυτό.
Η σύγχυση όμως αυτή σε καμία περίπτωση δεν είναι deja vu.
Τα 3 Είδη Deja vu: Deja vecu – Deja senti – Deja visite.
Τα παραπάνω ίσως είναι οτιδήποτε έχετε ακούσει ποτέ για την ιδιαίτερη αυτή εμπειρία. Δυστυχώς όμως είναι εξαιρετικά, ίσως και επικίνδυνα, ελλιπείς. Κατ’ αρχήν, αυτό που ονομάζουμε Deja vu δεν είναι deja vu, παρά μία κατηγορία αυτού. Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά..
Σύμφωνα με τον Arthur Funkhouser, στο paper Three Types of deja vu (Funkhouser, A., 1996), υπάρχουν τριών ειδών εμπειρίες deja vu, οι deja vecu, deja senti και deja visite.
H deja vecu μεταφράζεται ως «αυτό το έχω ξαναζήσει» και σχεδόν πάντα όταν ένας άνθρωπος μιλάει για deja vu εννοεί . Βέβαια, μία τέτοια γενίκευση και ταυτοποίηση των δύο όρων είναι απόλυτα λανθασμένη.
Τι ακριβώς όμως είναι μία deja vecu εμπειρία; Κατ’ αρχήν, εμπεριέχει κάτι πολύ περισσότερο από ότι απλά οπτικά ερεθίσματα, γι’ αυτό και η ταύτιση του με τον όρο deja vu είναι λανθασμένη. Το αίσθημα που δημιουργείται περιέχει πολύ περισσότερη λεπτομέρεια και πληροφορίες, ενώ το άτομο που το βιώνει αισθάνεται ότι τα πάντα είναι ακριβώς όπως και στο παρελθόν.
Δηλαδή, δεν είναι απλά ότι «αυτό το έχω ξαναδεί» αλλά ότι «αυτό το έχω ξαναζήσει».
Η deja senti εμπειρία έχει να κάνει αποκλειστικά με κάποιο συναίσθημα του ανθρώπου, ενώ μεταφράζεται ως «αυτό το έχω ξανανιώσει». Σε αντίθεση με τις άλλες δύο κατηγορίες deja vu, η deja senti δεν εμπεριέχει την υποψία πρόγνωσης, είναι δηλαδή κάτι απόλυτα φυσικό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι αρκετοί επιληπτικοί ασθενείς βιώνουν συχνά deja senti, κάτι που μπορεί να βοηθήσει στην έρευνα για τις άλλες δύο περιπτώσεις.
Τέλος, η deja visite αφορά ένα ακόμα πιο συγκεκριμένο συναίσθημα: την παράδοξη αίσθηση ότι γνωρίζουμε ένα μέρος που δεν έχουμε επισκεφτεί ποτέ στο παρελθόν. Δηλαδή, επισκεπτόμενοι π.χ. μία πόλη γνωρίζουμε πώς να κινηθούμε για να φτάσουμε στον προορισμό μας, ενώ κάτι τέτοιο είναι πρακτικά αδύνατο.
Ως εμπειρία συναντάται πολύ πιο σπάνια, ενώ έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες ως εξήγηση του φαινομένου: από εξωσωματικές εμπειρίες και μετεμψύχωση, έως απλές λογικές απαντήσεις. Με το φαινόμενο έχει ασχοληθεί και ο Καρλ Γιούνγκ, στο paper On synchronicity (Συγχρονικότητα) , το 1952.
Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της εμπειρίας deja vecu και της deja visite είναι ότι στη μεν πρώτη κυρίαρχο ρόλο παίζει το συναίσθημα, ενώ η δεύτερη έχει να κάνει κυρίως με γεωγραφικές και χωρικές διαστάσεις.
Η πιο συχνή και ενδιαφέρουσα περίπτωση deja vu είναι η deja vecu, κάτι που υποδηλώνεται και από το πλήθος των ερευνών, πειραμάτων και μελετών που έχουν αφιερωθεί στην εξήγηση του φαινομένου.
Ένας στους δύο Ανθρώπους Έχει Βιώσει Deja vu!
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ως φαινόμενο παρατηρήθηκε πριν αρκετούς αιώνες, πιθανόν συνόδευε τον άνθρωπο και από την αρχή της πορείας του. Ως εκ τούτου, υπάρχει πλήθος παλαιότερων ερευνών πάνω στο φαινόμενο και όλες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: 1 στους 3 ανθρώπους έχει βιώσει deja vu!
Κατ’ αρχήν, η πρώτη αφορά που η επιστημονική κοινότητα ασχολήθηκε μαζί του ήταν μόλις το 1890, όταν ο Lach- Szyrma παρουσίασε περιπτώσεις τέτοιων εμπειριών.
Ο McKellar το 1954, από τις πρώτες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν πάνω στο φαινόμενο, κατέληξε ότι το 23% των συμμετεχόντων του είχαν βιώσει deja vu. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 182 φοιτητών του πανεπιστημίου του Aberdeen.
Το παραπάνω ποσοστό εκτοξεύθηκε στα ύψη λίγα χρόνια αργότερα, όταν το 1966 ο C.E. Green παρουσίασε τα αποτελέσματα παρόμοιας έρευνας πάνω σε 115 φοιτητές του πανεπιστημίου του Southampton. Σύμφωνα με το paper που εξέδωσε, το 80% των ερωτηθέντων είχε βιώσει έστω και μία φορά στη ζωή του deja vu!
Το 1985, σχετική έρευνα του Haraldsson έδειξε ότι το 64% των Βρετανών και το Ισλανδών έχει βιώσει εμπειρία deja vu, ενώ υπολόγισε ότι το αντίστοιχο ποσοστό για τις Η.Π.Α. αγγίζει το 60%!
Το 1991, οι Gallup και Newport υπολόγισαν ότι το παραπάνω ποσοστό στο 56%. Πιο πρόσφατα, το 1992, πραγματοποιήθηκε σχετική έρευνα από τον T. C. Gaynard με δείγμα μαθητές του Wyke College του Kingston, ηλικίας 16 με 19 ετών. Τα συμπεράσματα του; Από το σύνολο των μαθητών που βίωσαν κάποια παραφυσική εμπειρία, το deja vu ήταν το πλέον διαδεδομένο: 35.9%!
Τέλος, μόλις το 1999, σχετική έρευνα της Shari A. Cohn σε δείγμα 208 ατόμων από την Σκωτία, τη Βρετανία, την υπόλοιπη Ευρώπη, τη Νότιο Αμερική και άλλες περιοχές της υφηλίου, υπολόγισε ότι το ποσοστό των ανθρώπων που βιώνουν εμπειρίες deja vu ανέρχεται στο 66%, με το 12% να μην είναι σίγουροι και μόνο το 19% των ερωτηθέντων να απαντάνε όχι!
Επιστημονική Προσέγγιση: Γιατί Δεν Είναι Εφικτή;
Έχοντας υπόψη μας τα παραπάνω, δηλαδή ότι ως φαινόμενο βιώνεται από την πλειοψηφία των ανθρώπων και ότι έχει παρατηρηθεί από τις απαρχές της ιστορίας μας(υπάρχουν αρκετές αναφορές σε παλαιότερα κείμενα), είναι φυσικό να αναρωτηθούμε γιατί δεν αποτέλεσε μέχρι σήμερα αντικείμενο επιστημονικής έρευνας και πειραματισμού.
Και όντως, πέρα από τις αρκετές- στατιστικής φύσεως- έρευνες που παρουσιάσαμε παραπάνω, λιγοστές πραγματικά φορές οι εν λόγω εμπειρίες έχουν αποτελέσει αντικείμενο πειραματισμού. Γιατί λοιπόν;
Η απάντηση είναι εξαιρετικά απλή και έχει να κάνει με τη φύση των εμπειριών. Το deja vu δεν βιώνεται κατά παραγγελία, αντιθέτως μάλιστα εμφανίζεται πάντα σε τελείως απρόσμενες στιγμές, με αποτέλεσμα να είναι σχεδόν αδύνατη η μελέτη του σε εργαστηριακό περιβάλλον.
Οπότε, η μοναδική επιστημονική προσέγγιση που μπορεί να πραγματοποιηθεί, έως τη στιγμή που θα ανακαλυφθεί τρόπος πρόκλησης εμπειριών deja vu, είναι η καταγραφή εμπειριών και οι στατιστικές έρευνες όσο το δυνατόν περισσότερων πληθυσμών.
Ασθένεια, Παρενέργεια Φαρμάκων ή Ανωμαλία των Νευρώνων;
Κάπως έτσι, δημιουργήθηκε πρόσφορο έδαφος για ανάπτυξη δεκάδων θεωριών στην προσπάθεια εξήγησης του παράδοξου αυτού φαινομένου, από αρκετά επιστημονικά πεδία.
Για παράδειγμα, έχει παρατηρηθεί μία έντονη ομοιότητα μεταξύ εμπειριών deja vu και διάφορων κλινικών ασθενειών, όπως κάποιες μορφές σχιζοφρένειας. Η πιο ισχυρή πάντως σύνδεση έχει γίνει μεταξύ deja vu και παροδικής επιληψίας του λοβού(αγγλ. temporal lobe epilepsy), κάτι που οδηγεί αρκετούς επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι είναι αποτέλεσμα νευρολογικής ανωμαλίας. Τι σημαίνει αυτό; Οι περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν συχνά από μικρές(μη παθολογικές) επιληπτικές κρίσεις, μερικές εκ των οποίων κατά πάσα πιθανότητα ευθύνονται και για τις εμπειρίες deja vu.
Επίσης, έχει αποδειχθεί κλινικά ότι η παράλληλη χρήση συγκεκριμένων φάρμακων αυξάνει τις πιθανότητας βίωσης εμπειρίας deja vu. Μόλις το 2001, οι Taiminen και Jaaskelainen ανέφεραν την περίπτωση ενός, κατ’ άλλα υγιή, άνδρα που άρχισε να βιώνει έντονα και αλλεπάλληλα deja vu όταν ξεκίνησε φαρμακευτική αγωγή με αμανταδίνη και φενυλοπροπανολαμίνη (amantadine και phenylpropanolamine) για να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα γρίπης που τον ενοχλούσαν. Στηριζόμενοι σε παλαιότερες έρευνες, οι δύο ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το deja vu είναι αποτέλεσμα υπερδοπανιμεργικής δραστηριότητας στον εγκέφαλο.
Από την άλλη, προς τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, αναπτύχθηκε η θεωρία ότι οι εμπειρίες deja vu είναι αποτέλεσμα της ετεροχρονισμένης ενεργοποίησης των νευρώνων. Ο παραπάνω ετεροχρονισμός παραπλανούσε τον εγκέφαλο, ο οποίος πίστευε ότι δεχόταν πανομοιότυπο ερέθισμα για δεύτερη φορά, ενώ στην πραγματικότητα λάμβανε το ίδιο ερέθισμα με μία μικρή καθυστέρηση. Η πιο διαδεδομένη θεωρία που στηρίχθηκε στην παραπάνω παραδοχή ήταν αυτή της οπτικής καθυστέρησης, η οποία εξηγούσε το φαινόμενο deja vu ως αποτέλεσμα της καθυστερημένης μεταφοράς από ένα μάτι ενός οπτικού ερεθίσματος σε σχέση με το δεύτερο. Έτσι, το ίδιο ερέθισμα έφτανε στον εγκέφαλο με καθυστέρηση χιλιοστών δευτερολέπτου, η οποία όμως ήταν αρκετή ώστε να παραπλανήσει τη συνείδηση και να δημιουργήσει μία παράδοξη αίσθηση οικειότητας: δηλαδή φαινόμενο deja vu. Η παραπάνω θεωρία όμως κατέρρευσε όταν παρουσιάστηκαν περιπτώσεις βίωσης deja vu από τυφλούς!
Deja vu: Μία ‘Aγνωστη Ικανότητα του Ανθρώπου;
Παράλληλα όμως με τις θεωρίες της καθεστηκυίας επιστήμης, αναπτύχθηκαν και ορισμένες προερχόμενες από το χώρο των ψυχικών ερευνών και της παραψυχολογίας, ιδιαίτερα διαδεδομένος και αποδεκτός σε χώρες της Βρετανίας και της Αμερικής.
Έτσι, αρκετοί επιστήμονες συνέδεσαν την εμπειρία με φαινόμενα πρόγνωσης, διόρασης ή υπεραισθητικών αντιλήψεων, ενώ η πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας των ψυχικών ερευνών είδαν το φαινόμενο deja vu ως την αδιαμφισβήτητη απόδειξη ύπαρξης ψυχικών ικανοτήτων στην πλειονότητα των ανθρώπων.
Από την άλλη, μικρότερος αριθμός ερευνητών υποστηρίζουν ότι το deja vu στην πραγματικότητα είναι προσπέλασης της μνήμης των ονείρων! Σύμφωνα με το σκεπτικό της εν λόγω θεωρίας, τα όνειρα- όπως και κάθε άλλο σημαντικό ερέθισμα- αποθηκεύονται στην μακροπρόθεσμη μνήμη.
Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να θυμηθούν την πλειονότητα των ονείρων που έχουν δει, εντούτοις ένας άνθρωπος που ονειρεύεται παρουσιάζει δραστηριότητα στο κομμάτι του εγκεφάλου του όπου βρίσκεται η μακροπρόθεσμη μνήμη. Έτσι, πιθανόν ένα όνειρο μπορεί να προσπεράσει τη μικροπρόθεσμη μνήμη, προσπελαύνοντας κατ’ ευθείαν τη μακροπρόθεσμη.
Με λίγα λόγια, το συναίσθημα του deja vu μπορεί να προκληθεί εξαιτίας μίας ανάμνησης ενός ξεχασμένου ονείρου, το οποίο φέρει αρκετά κοινά στοιχεία με την κατάσταση που βιώνει εκείνη τη στιγμή το άτομο.
Κάπως έτσι, αρκετοί ερευνητές συνέδεσαν την εμπειρία deja vu με το φαινόμενο deja reve, που σημαίνει «αυτό το έχω ονειρευτεί».
To Deja vu Αναδημιουργήθηκε σε Εργαστήριο!
Όπως όμως ήδη προείπαμε, όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά θεωρίες που αναπτύχθηκαν στην προσπάθεια του ανθρώπου να βρει απαντήσεις γύρω από ένα φαινόμενο που δεν μπορεί να μελετήσει πειραματικά. Σαν μία ψηλάφηση δηλαδή στα τυφλά!
Και όμως, μόλις πριν λίγους μήνες, στις 21 Ιουλίου 2006, μία ανατρεπτική είδηση αναμεταδόθηκε από το ειδησεογραφικό δίκτυο του BBC News: «Εμπειρίες Deja vu αναδημιουργήθηκαν στο εργαστήριο!» .
Τι σημαίνει μία τέτοια είδηση; Εφόσον κατάφεραν να αναδημιουργήσουν κατά παραγγελία την εν λόγω εμπειρία, τότε το φαινόμενο δεν μένει παρά να εισέλθει στα εργαστήρια για πειραματική μελέτη. Τέλος στις θεωρίες δηλαδή, αρχή στις πράξεις. Σύμφωνα με δημοσίευμα λοιπόν του περιοδικού New Scientist, τα μέλη του Leeds Memory Group κατάφεραν μέσω «ύπνωσης» να προκαλέσουν deja vu εμπειρίες στους συμμετέχοντες στα πειράματα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το περιοδικό: «η δουλειά τους θα ρίξει φως σε θεμελιώδεις εργασίες της ανθρώπινης μνήμης».
Πως όμως κατέληξαν στην εν λόγω ανακάλυψη; Σύμφωνα με την πλειονότητα των επιστημόνων, όταν ένας άνθρωπος αναγνωρίζει ένα οικείο αντικείμενο ή πρόσωπο περνά από δύο σημαντικές διεργασίες. Αρχικά, ο εγκέφαλος προσπελαύνει τη μνήμη με σκοπό να διαπιστώσει αν το αντικείμενο που βλέπει τώρα έχει παρατηρηθεί στο παρελθόν. Στη συνέχεια, αν όντως έχει παρατηρηθεί, ένα άλλο κομμάτι του εγκεφάλου αναγνωρίζει το αντικείμενο ως οικείο.
Αυτό που κατάφεραν οι επιστήμονες του Leeds είναι να διαχωρίσουν τη δεύτερη διεργασία από την πρώτη και να προκαλέσουν τη δεύτερη μέσω «ύπνωσης». Αποτέλεσμα; Αναπαράγεται επιτυχώς στους συμμετέχοντες το συναίσθημα του deja vu για κάθε τι που παρατηρούν! Με αυτόν τον τρόπο, το παράδοξο αυτό φαινόμενο μετατρέπεται σε αντικείμενο πειραματισμού.
Ο ερευνητής Akira O’ Connor, μέλος της ομάδας του Leeds, παρουσίασε τα συμπεράσματα τους στο Διεθνές Συνέδριο για τη Μνήμη στο Σύδνευ της Αυστραλίας, ενώ δήλωσε χαρακτηριστικά στο New Scientists: «Αυτό μας λέει ότι είναι δυνατόν να διαχωρίσουμε στο εργαστήριο τις δύο αυτές διεργασίες, κάτι πολύ σημαντικό στην προσπάθεια μας να αποδείξουμε ότι είναι όντως ξεχωριστές».
Μάλιστα, οι παραπάνω ανακαλύψεις δεν άφησαν ασυγκίνητη την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Ο καθηγητής Alan Brown, ειδικός στο φαινόμενο deja vu στο πανεπιστήμιο South Methodist του Ντάλας, είπε χαρακτηριστικά: «Δεν έχω πολλές πληροφορίες για την έρευνα που διεξάγεται στο Leeds, όμως από οτιδήποτε γνωρίζω πρόκειται σίγουρα για μία σοβαρή και μεθοδική δουλειά με ένα ιδιαίτερα ανατρεπτικό αποτέλεσμα»!
[Πηγές:]
1. Green, C. E., Spontaneous “Paranormal” Experiences in relation to sex and academic background, 1966.
2. Lach-Szyrma, W. S., Hereditary Memory, Journal 4, 1890.
3. Gaynard, T. C., Young people and the paranormal, Journal 58, 1992.
4. Cohn, Shari A., A questionnaire study on second sight experiences, 1999.
5. Funkhouser, Arthur, Three types of deja vu, 1996.
6. Jung, C. G., On synchronicity, 1952.
7. Brown, Alan S., The Deja Vu Experience, Psychology Press, 2004.
8. BBC News, Deja vu ‘recreated in laboratory’, 21/07/2006.
http://www.metafysiko.gr/?p=1407
Διαβάστε επίσης
"The Tease of Memory" The Chronicle of Higher Education, 23 Ιουλίου 2004
"Déjà Vu: If It All Seems Familiar, There May Be a Reason (Αν όλα δείχνουν οικεία, μπορεί να υπάρχει λόγος)" New York Times, 14 Σεπτεμβρίου 2004
[1]
http://www.coolweb.gr/ti-einai-deja-vu--giati-simbainei/
