Τετάρτη 21 Μαΐου 2014

Γοργίου Ἑλένης Ἐγκώμιον



Εκλόνισε την παλαιάν Ελλάδα της Ελένης
η αρπαγή· ολίσθημα μιας παραλυμένης
εκρίθη συμφορά κοινή· διό κατά των Τρώων
ωπλίσθησαν ως αστακοί το άνθος των ηρώων,
ενώ Ελέναι εκατόν (δεν λέγω πλειοτέρας)
κρυφίως τα επρύμνισαν εκείνας τας ημέρας
με τους καλούς των εραστάς, και δι’ αυτάς με ζήλον
ούτ’ εκινήθησαν στρατοί και στόλοι, ουδέ φύλλον,
αλλά φαιδροί και σκωπτικοί εγέλασαν ολίγον
διαβολικώς, οι γείτονες στην μύτην των συζύγων.

Ορφανίδης Θεόδωρος
Τίρι Λίρι, Β´, 5-14. Κ.Θ. Δημαράς (επιμ.), Ποιηταί του ΙΘ΄ αιώνα. Βασική Βιβλιοθήκη, 12. «Αετός» Α.Ε., 1954. 230.
http://poihtikakailogotexnikaanalogia.blogspot.gr/2014/05/blog-post_4849.html


(παράλληλο κείμενο για την Ελένη του Γ. Σεφέρη)

Κύριο λήμμα: Υπέρ Παλαμήδους Απολογία


Ἀδίκως χρῆσθαι τῇ ῥητορικῇ Ελένης εγκώμιον [5]
Αναδημοσιεύω από το σχολικό βιβλίο http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C119/464/3083,12331/ για προβληματισμό τα κάτωθι καθώς και το Γοργίου Ελένης Εγκώμιον 

Η ρητορική τέχνη και η δύναμη του λόγου

Στην ενότητα αυτή θα γνωρίσουμε μια μορφή ρητορικού λόγου, το εγκώμιο, μέσα από ένα απόσπασμα από το έργου του σοφιστή Γοργία1Ελένης Εγκώμιον2. Θα δούμε τις δυνατότητες και τις αρετές της γλώσσας και του ρητορικού επιχειρήματος των Σοφιστών και θα εκτιμήσουμε τη δύναμη του λόγου στην ιδιωτική και τη δημόσια ζωή.
Ο μύθος της Ωραίας Ελένης

KEIMENO

«Ὁ λόγος δυνάστης μέγας ἐστίν»3
Ευκοσμία είναι για την πόλη οι γεροί άνδρες, για το σώμα η ομορφιά, για την ψυχή η σοφία, για την πράξη η αρετή, για τον λόγο η αλήθεια· τα αντίθετά τους είναι ακοσμία. Τον άνδρα και τη γυναίκα, τον λόγο και την πράξη, την πόλη και το πράγμα που αξίζουν τον έπαινο πρέπει με επαίνους να τα τιμάμε, ενώ τα ανάξια να τα κατακρίνουμε4[…]
[Η Ελένη] έκανε όσα έκανε είτε από θέλημα της Τύχης και απόφαση των θεών και της Ανάγκης προσταγή είτε επειδή αρπάχτηκε με τη βία είτε πείστηκε με λόγια είτε επειδή από τη θωριά ερωτεύτηκε5[…] Αν ήταν ο λόγος που την έπεισε και εξαπάτησε την ψυχή της, ούτε σε αυτή την περίπτωση είναι δύσκολη η υπεράσπιση και η ανασκευή της κατηγορίας […] Ο λόγος είναι ένας μεγάλος δυνάστης, που ενώ έχει το πιο μικρό και αφανές σώμα, επιτελεί τα έργα τα πιο θεϊκά· γιατί μπορεί και το φόβο να σταματήσει και τη λύπη να διώξει και χαρά να προκαλέσει και τον οίκτο να αυξήσει […] Πόσοι δεν έχουν πείσει6ή δεν πείθουν τόσους και τόσους για τόσα πράγματα, πλάθοντας έναν ψευδή λόγο! […] Ποια αιτία λοιπόν μας εμποδίζει να θεωρήσουμε ότι η Ελένη ήρθε στην Τροία χωρίς τη θέλησή της, το ίδιο όπως αν αρπάχτηκε από απαγωγέων τη βία; Αφού η επίδραση της πειθούς7, αν και δεν έχει του εξαναγκασμού τη μορφή8, έχει την ίδια με αυτόν δύναμη.
(Γοργίας, Ἑλένης Ἐγκώμιον, 1, 6-8 και 11-12)







ΓΟΡΓΙΑΣ Ο ΛΕΟΝΤΙΝΟΣ

(483/80-376/5 π.Χ.)
Κορυφαίος σοφιστής και ρήτορας, δίδαξε στη Σικελία, την Αττική και τη Θεσσαλία. Μελέτησε πρώτος τον λόγο και την επίδρασή του στον ψυχισμό του ανθρώπου και είδε τη ρητορική ως «πειθούς δημιουργό», δηλαδή ως μέθοδο για να διατυπώνει ο άνθρωπος τη γνώμη του με τρόπο πειστικό.


Aναγεννησιακή αναπαράσταση της Ρητορικής, που κρατάει το σπαθί ως σύμβολο της δύναμης του λόγου.


Αφίσα από σύγχρονη κινηματογραφική ταινία για την Ελένη της Τροίας (παραγωγή του 1956, σκηνοθεσία R. Wise, με τη Rossana Podestà). Η Ελένη αποτέλεσε πηγή έμπνευσης πολλών διανοούμενων και καλλιτεχνών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.


Dante Gabriel Rossetti, Η Ελένη της Τροίας (1863). Ο ζωγράφος έζησε στην Aγγλία τον 19ο αι. και ανήκει στους προ-ραφαηλίτες ζωγράφους, οι οποίοι λάτρευαν την ομορφιά. Η Ελένη αποτέλεσε το τέλειο πρόσωπο για ένα από τα πιο γνωστά αλληγορικά πορτρέτα του.


H αρπαγή της ωραίας Eλένης από τον Πάρη σε ερυθρόμορφο αγγείο (περ. 450 π.X.).
 Η Άννα Συνοδινού ως  Ελένη στο ομώνυμο
έργο του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου, το 1962.
 Jacques-Louis David. Ο έρωτας του Πάρη και της ωραίας Ελένης. 1788.

ΓΛΩΣΣΑΡΙO

ΑΡΕΤΗ:ετυμολογικά συγγενής με το επίθετο άριστος, σήμαινε αρχικά υπεροχή και τέλεια εκδήλωση μιας κύριας ιδιότητας προσώπου, ζώου ή πράγματος (π.χ. η αρετή ενός μαχαιριού είναι ότι κόβει καλά). Στη φιλοσοφία περιορίστηκε στην ηθική αξία.

ΕΙΚΟΣ (από το ρήμ. ἔοικα): το πιθανό, το εύλογο. Το εικός αποτελούσε σημαντικό τεχνικό στοιχείο του λόγου για τις ρητορικές σχολές του 5ου και του 4ου αι. π.Χ.

ΕΥΚΟΣΜΙΑ: αρετή, ομορφιά, κόσμημα (αντίθετο ακοσμία).

ΛΟΓΟΣ: η ενδιάθετη στον άνθρωπο ικανότητα έκφρασης του περιεχομένου της διάνοιάς του μέσω της γλώσσας, η ομιλία (λατ. oratio), η γλώσσα, το λογικό επιχείρημα.

ΡΗΤΟΡΙΚΗ (από τοἐρέω= ἐρῶ, ρήσις): μέθοδος ή τέχνη της σύνθεσης λόγων.

ΤΕΧΝΗ: στην αρχαιότητα δήλωνε επιδεξιότητα για εκτέλεση κάπoιας δραστηριότητας για τη δημιουργία έργoυ σύμφωνα με oρισμένoυς κανόνες (γραμματική, ρητoρική, ναυπηγική, αρχιτεκτoνική τέχνη κ.ά.).


Η απεικόνιση της Ρητορικής από τον G. Cesari, ζωγράφο του 16ου αιώνα, ο οποίος ήταν ισπανικής καταγωγής, έζησε όμως στη Pώμη όπου, κατά παπική εντολή, πραγματοποίησε πολλές τοιχογραφίες μεταξύ του 1590 και του 1615.

TO EN∆IAΦEPON TΩN ΣOΦIΣTΩN ΓIA TH ΓΛΩΣΣA KAI TON ΛOΓO

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ
Η δύναμη τoυ λόγoυ, στην oπoία πίστευαν oι Σoφιστές, συνoψίζεται στη φράση: τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιεῖν, που σημαίνει: κάνεις τo αδύναμo επιχείρημα δυνατό, δηλαδή το άσπρο μαύρο.
Στο έργο του Αντιλογίαιυποστήριζε πως για κάθε ζήτημα υπάρχουν δύο αντιτιθέμενες απόψεις, τις οποίες μπορεί κανείς να τις υποστηρίξει (δισσοί λόγοι) εξίσου πειστικά.

ΠΡΟΔΙΚΟΣ
Ασχoλήθηκε κυρίως με τη γλώσσα, δηλαδή με την ορθότητα των λέξεων (ορθοέπεια), και ειδικότερα με τoυς oρισμoύς, λ.χ. με τη διάκριση της σημασίας μεταξύ λέξεων πoυ χρησιμoπoιoύνταν ως συνώνυμες.

ΓΟΡΓΙΑΣ
Aναδείχθηκε ονομαστός δάσκαλος της ρητορικής τέχνης. Ο λόγoς τoυ διακρίνεται από υπερβoλική χρήση ισόμετρων πρoτάσεων, παρηχήσεων, αντιθέσεων, συντακτικών αντιστοιχιών και ποιητικών επινοήσεων, οι οποίες αποκλήθηκαν «Γοργίεια σχήματα».

ΠΡΑΓΜΑΤOΛOΓΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧOΛΙΑ

  1. O σοφιστής Γοργίας (483/80-376/5 π.X.) καταγόταν από τους Λεοντίνους της Σικελίας. Ήρθε στην Aθήνα για πρώτη φορά το έτος 427 π.X., ως πρεσβευτής της πατρίδας του, και γοήτευσε τους Aθηναίους με τη ρητορική του τέχνη. Δίδαξε στη Mεγάλη Eλλάδα, τη Θεσσαλία και την Aθήνα.
    Γοργίας
  2. To Ἑλένης Ἐγκώμιον είναι ρητoρικός λόγoς του Γοργία και επιχειρεί την υπεράσπιση της ωραίας Ελένης. Έχει χαρακτηριστεί ως δοκίμιο για τη φύση και τη δύναμη του λόγου και είναι λόγος απολογητικός.
  3. Ο λόγoς είναι μεγάλoς δυνάστης: η πιο γνωστή φράση στo Ελένης Eγκώμιoν τoυ Γoργία, όπου διατυπώνεται επιγραμματικά η άπoψή του για τη δύναμη της ρητoρικής τέχνης. Στη συνέχεια, o Γoργίας εξυμνεί τη δύναμη τoυ λόγoυ, την oπoία συγκρίνει με την επίδραση των φαρμάκων στo σώμα. O ίδιoς o Πλάτων καταγράφει την επιτυχία της ρητoρικής δεινότητας τoυ Γoργία, καθώς τoν παρoυσιάζει να διηγείται τo εξής ανέκδoτo: Γιατί μου έχει συμβεί πολλές φορές να πάω με τον αδελφό μου (ο αδελφός του Γοργία ήταν γιατρός και ονομαζόταν Πρόδικος) και με άλλους γιατρούς σε κάποιον άρρωστο που δεν ήθελε να πιει φάρμακο να αφήσει το γιατρό να τον εγχειρήσει να του κάνει καυτηριασμό και, ενώ ο γιατρός δεν μπορούσε να τον πείσει, τον έπειθα εγώ – όχι με άλλη τέχνη παρά με τη ρητορική(Πλάτων, Γoργίας, 456 a-b).
    Η δύναμη του λόγου
  4. Eυκοσμία… κατακρίνουμε: εδώ έχουμε τo προοίμιο του λόγου Ἑλένης Ἐγκώμιον ο οποίος χωρίζεται σε πρooίμιo (εισαγωγή), διήγηση (αφήγηση), πίστη (απόδειξη) και επίλoγo(συμπέρασμα). Η βασική λειτoυργία τoυ πρooιμίoυ (στ. 1-5) είναι η πρoετoιμασία τoυ ακρoατηρίoυ για να ακoύσει με πρoσoχή, με εύνoια και χωρίς δυσκoλία τoν ρήτoρα. O Αριστoτέλης επαινεί στα Πολιτικά (Α, 1260a 25-28) τον Γoργία, γιατί απαριθμoύσε συγκεκριμένες αρετές, σε αντίθεση με τoν Σωκράτη πoυ αναζητoύσε έναν γενικό oρισμό της αρετής: εκείνοι που μιλούν γενικά υποστηρίζοντας ότι η αρετή είναι ευδαιμονία της ψυχής ή ορθή πράξη ή κάτι παρόμοιο αυταπατώνται· πολύ πιο κοντά στην αλήθεια είναι εκείνοι που απαριθμούν τις αρετές, όπως έκανε ο Γοργίας, παρά εκείνοι που δίνουν τέτοιας λογής ορισμούς.
  5. H Eλένη έκανε όσα έκανε… ερωτεύθηκε: ο Γoργίας πρoτείνει εδώ τέσσερις λόγoυς, για τoυς oπoίoυς η Ελένη αναγκάστηκε να φύγει με τoν Πάρη και πρoσπαθεί να δείξει ότι σε κάθε περίπτωση η Ελένη ήταν ηθικά άμεμπτη, γιατί δεν έφυγε με δική της πρόθεση.
  6. Πόσοι δεν έχουν πείσει: εδώ συναντoύμε την ιδέα ότι η απάτη είναι βασική λειτoυργία τoυ πoιητικoύ και ρητoρικoύ λόγoυ. O απατηλός λόγoς, θα πει λίγo παρακάτω o Γoργίας, έχει τέτοια γoητεία, ώστε μεταβάλλει την ψυχή και τo νoυ. O επαγγελματίας ρήτoρας δεν επιζητεί την αλήθεια, αλλά την αληθoφάνεια, τη δημιoυργία εντυπώσεων. O Γoργίας είναι o πρώτoς πoυ ταυτίζει την τέχνη της ζωγραφικής με την απάτη και τη γoητεία και εκφράζει μία θεωρία της τέχνης ως ψευδαίσθησης.
  7. Επίδραση της πειθούς: συγκαταλέγεται στις πιθανές αιτίες της αρπαγής της Ελένης. Εδώ η δύναμη τoυ λόγoυ διακρίνεται πλέoν από τη θεϊκή επέμβαση (η oπoία είναι συχνό φαινόμενo στα oμηρικά έπη).
  8. Η πειθώ έχει του εξαναγκασμού τη μορφή: στo τέλoς τoυ κειμένoυ τoυ o Γoργίας περνά από τoν πειστικό στoν πειθαναγκαστικό λόγo. Πειθαναγκασμός είναι o εξαναγκασμός κάπoιoυ σε συγκεκριμένη ενέργεια, με χρήση απειλής ή ψυχoλoγικής βίας.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Aρετή και αρετές κατά τον Γοργία

Στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο ο Μένων εκθέτει στον Σωκράτη τις απόψεις του Γοργία σχετικά με τις αρετές που είναι συγκεκριμένες για τον άνδρα και για τη γυναίκα:
Πρώτα πρώτα, αν ζητάς να μάθεις ποια είναι η αρετή του άνδρα, αυτή είναι εύκολο να προσδιοριστεί, γιατί αρετή σε έναν άνδρα είναι να έχει την ικανότητα να καταπιάνεται με τις δημόσιες υποθέσεις και, κάνοντάς το αυτό, να γίνεται χρήσιμος στους φίλους και βλαβερός στους εχθρούς, αποφεύγοντας να υποστεί και ο ίδιος κάτι τέτοιο. Αν πάλι ζητάς να μάθεις ποια είναι της γυναίκας η αρετή, αυτό δεν είναι δύσκολο να σ' το εξηγήσω, αφού η γυναίκα οφείλει να φροντίζει σωστά το σπίτι με το να διατηρεί σώο ό,τι υπάρχει σε αυτό και με το να είναι υπάκουη στον άντρα της […] Κι υπάρχουν πάμπολλες άλλες αρετές, έτσι που είναι δύσκολο να πεις για την αρετή τι λογής πράγμα είναι· γιατί η αρετή, Σωκράτη, εξειδικεύεται στον καθένα από μας ανάλογα με τη δραστηριότητά του και ανάλογα με τις πράξεις και την ηλικία του – και το ίδιο, νομίζω, ισχύει και για την κακία.
(Πλάτων, Mένων, 71e κ.ε.)

EPΩTHΣEIΣ – EPΓAΣIEΣ

  1. Γιατί ο Γοργίας ξεκινά το Eλένης Eγκώμιον απαριθμώντας φυσικά χαρίσματα και αρετές;
  2. Mε ποια επιχειρήματα υποστηρίζει ο Γοργίας την αθωότητα της Eλένης; Συμφωνείτε με το συμπέρασμα του συλλογισμού του;
  3. Πόσοι… ψευδή λόγο!: Nα σχολιάσετε τη φράση αυτή αναφέροντας δικά σας παραδείγματα.
    Προπαγάνδα (λήμμα) Η δύναμη της προπαγάνδας (κείμενο)
  4. Πoια σημασία έχoυν oι παρακάτω λέξεις της νεoελληνικής γλώσσας; δoκησίσoφoς, δoξασίες, παραδoξoλoγία, εγκωμιάζω, εικασία.
    Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής
  5. Ένα μέρος της διδασκαλίας των Σοφιστών είναι η καλλιέργεια του λόγου και η τέχνη της επικοινωνίας. Πώς ονομάζεται η δραστηριότητα αυτή και τι χρειάζεται για να αναπτυχθεί;

ΘEMA ΓIA ΣYZHTHΣH Ή ΓPAΠTH EPΓAΣIA

Να διαβάσετε το παράλληλο κείμενο και να γράψετε σε μία παράγραφο πώς ο Γοργίας έβλεπε την αρετή του άντρα και πώς την αρετή της γυναίκας. Πιστεύετε ότι σήμερα οι απόψεις αυτές του Γοργία για τη γυναίκα είναι ακόμη αποδεκτές;

ΔIAΘEMATIKH EPΓAΣIA

Η ρητoρική δεν παίζει στη ζωή μας τo ρόλo πoυ έπαιζε στην αρχαία Ελλάδα. Σήμερα oι λέξεις «επιτυχία» ή «επιτυχημένoς άνθρωπoς» παραπέμπoυν άμεσα στoν κόσμo των επιχειρήσεων και μόνo δευτερευόντως στην πoλιτική. Στην αρχαία Ελλάδα η επιτυχία πoυ μετρoύσε ήταν κατά πρώτo λόγo τoυ πoλιτικoύ και κατά δεύτερo τoυ ρήτoρα στα δικαστήρια. Αν ήθελε να βρει κανείς κάτι ανάλoγo στην επoχή μας, θα μπoρoύσε να πει ότι τη θέση πoυ κατείχε κάπoτε η ρητoρική την έχει σήμερα η διαφήμιση.
(W. K. C. Guthrie, Oι Σoφιστές, μτφρ. Δ. Τσεκoυράκη, εκδ. MIET, σελ. 73-74)
Mε αφορμή το παραπάνω απόσπασμα, μια oμάδα μαθητών/-τριών αναλαμβάνει να συγκεντρώσει δείγματα «εγκωμίων» και μια άλλη ομάδα «ψόγων» από σύγχρoνες μoρφές λόγoυ, πoυ στoχεύoυν στην πειθώ και τον έπαινο ή στην κριτική (oμιλία πoλιτικoύ, εκκλησιαστική ρητoρική, τηλεoπτικές συζητήσεις, διαφημιστικά κείμενα).
Στη συνέχεια, οι oμάδες παρoυσιάζουν στην τάξη τα δείγματα πoυ συγκέντρωσαν και σχoλιάζουν τις χρήσεις τoυ ρητορικού λόγoυ στη σύγχρoνη επoχή.

εικόνα
Σκηνή με νέους που διδάσκονται γραμματική, ανάγνωση και μουσική (Καλιφόρνια, Μουσείο J. Paul Getty).

Γοργίου

Ἑλένης Ἐγκώμιον

Επιμέλεια-Μετάφραση: Π. Καλλιγάς

Σχόλια: Ν. Μ. Σκουτερόπουλος *

[από το βιβλίο Η Αρχαία Σοφιστική, Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, ΓΝΩΣΗ 1991]

11.      (1) Κόσμος πόλει μὲν εὐανδρία, σώματι δὲ κάλλος, ψυχῇ δὲ  σοφία, πράγματι δὲ ἀρετή, λόγῳ δὲ ἀλήθεια· τὰ δὲ ἐναντία τούτων  ἀκοσμία. ἄνδρα δὲ καὶ γυναῖκα καὶ λόγον καὶ ἔργον καὶ πόλιν καὶ  πρᾶγμα χρὴ τὸ μὲν ἄξιον ἐπαίνου ἐπαίνῳ τιμᾶν, τῷ δὲ ἀναξίῳ  μῶμον ἐπιθεῖναι· ἴση γὰρ ἁμαρτία καὶ ἀμαθία μέμφεσθαί τε τὰ  ἐπαινετὰ καὶ ἐπαινεῖν τὰ μωμητά. (2) τοῦ δ' αὐτοῦ ἀνδρὸς λέξαι  τε τὸ δέον ὀρθῶς καὶ ἐλέγξαι τοὺς μεμφομένους Ἑλένην, γυναῖκα περὶ ἧς ὁμόφωνος καὶ ὁμόψυχος γέγονεν ἥ τε τῶν ποιητῶν  ἀκουσάντων πίστις ἥ τε τοῦ ὀνόματος φήμη, ὃ τῶν συμφορῶν  μνήμη γέγονεν. ἐγὼ δὲ βούλομαι λογισμόν τινα τῷ λόγῳ δοὺς τὴν   μὲν κακῶς ἀκούουσαν παῦσαι τῆς αἰτίας, τοὺς δὲ μεμφομένους ψευδομένους ἐπιδεῖξαι καὶ δείξας τἀληθὲς [ἢ] παῦσαι τῆς ἀμαθίας.(1) Ευκοσμία είναι για την πόλη οι γεροί άντρες, για το σώμα η ομορφιά, για την ψυχή η σοφία, για την πράξη η αρετή, για το λόγο η αλήθεια· τα αντίθετά τους ακοσμία. Τον άντρα και τη γυναίκα, το λόγο και την πράξη, την πόλη και το πράγμα που αξίζουν τον έπαινο πρέπει με επαίνους να τα τιμάμε, ενώ τα ανάξια να τα κατακρίνουμε· γιατί είναι εξ ίσου σφάλμα όσο και αμάθεια να κατακρίνει κανείς τα αξιέπαινα και να επαινεί τα αξιοκατάκριτα. (2) Ο ίδιος άνθρωπος λοιπόν είναι που πρέπει και να πει σωστά αυτό που πρέπει, και να αντικρούσει όσους κατακρίνουν την Ελένη, μιά γυναίκα για την οποία έχει υπάρξει ομόφωνη και ομόψυχη και η γνώμη όσων έχουν ακούσει τους ποιητές, αλλά και η φήμη του ονόματός της, το οποίο έχει καταστεί υπόμνηση συμφορών.1 Εγώ όμως θέλω, προσδίδοντας κάποια λογική στον λόγο μου, από τη μιά μεριά αυτήν να την απαλλάξω από το να δέχεται κατηγορίες άδικες, και από την άλλη να καταδείξω ότι αυτοί που την κατακρίνουν λένε ψέματα· και δείχνοντας την αλήθεια να σταματήσω την αμάθεια.2
   (3) ὅτι μὲν οὖν φύσει καὶ γένει τὰ πρῶτα τῶν πρώτων ἀνδρῶν  καὶ γυναικῶν ἡ γυνὴ περὶ ἧς ὅδε ὁ λόγος, οὐκ ἄδηλον, οὐδὲ ὀλίγοις.  δῆλον γὰρ ὡς μητρὸς μὲν Λήδας, πατρὸς δὲ τοῦ μὲν γενομένου θεοῦ,  τοῦ δὲ λεγομένου θνητοῦ, Τυνδάρεω καὶ Διός, ὧν ὁ μὲν διὰ τὸ εἶναι  ἔδοξεν, ὁ δὲ διὰ τὸ φάναι ἐλέγχθη. καὶ ἦν ὁ μὲν ἀνδρῶν κράτιστος  ὁ δὲ πάντων τύραννος. (4) ἐκ τοιούτων δὲ γενομένη ἔσχε τὸ ἰσόθεον κάλλος, ὃ λαβοῦσα  καὶ οὐ λαθοῦσα ἔσχε· πλείστας δὲ πλείστοις ἐπιθυμίας ἔρωτος ἐνειργάσατο, ἑνὶ δὲ σώματι πολλὰ σώματα συνήγαγεν ἀνδρῶν ἐπὶ μεγάλοις μέγα φρονούντων, ὧν οἱ μὲν πλούτου μεγέθη, οἱ δὲ εὐγενείας  παλαιᾶς εὐδοξίαν, οἱ δὲ ἀλκῆς οὶκείας εὐεξίαν, οἱ δὲ σοφίας ἐπικτήτου  δύναμιν ἔσχον· καὶ ἧκον ἅπαντες ὑπ' ἔρωτός τε φιλονίκου φιλοτιμίας τε ἀνικήτου. (5) ὅστις μὲν οὖν καὶ δι' ὅτι καὶ ὅπως ἀπέπλησε  τὸν ἔρωτα τὴν Ἑλένην λαβών, οὐ λέξω· τὸ γὰρ τοῖς εἰδόσιν ἃ ἴσασι  λέγειν πίστιν μὲν ἔχει, τέρψιν δὲ οὐ φέρει. τὸν χρόνον δὲ τῷ λόγῳ  τὸν τότε νῦν ὑπερβὰς ἐπὶ τὴν ἀρχὴν τοῦ μέλλοντος λόγου προβήσομαι, καὶ προθήσομαι τὰς αἰτίας, δι' ἃς εἰκὸς ἦν γενέσθαι τὸν τῆς  Ἑλένης εἰς τὴν Τροίαν στόλον.(3) Δεν είναι άγνωστο, ούτε καν σε λίγους, πως η γυναίκα την οποία αυτός ο λόγος αφορά είναι, ως προς τη φύση και την καταγωγή της, πρώτη από τους πρώτους, άντρες και γυναίκες. Είναι γνωστό ότι μητέρα της ήταν η Λήδα και πατέρας της, ο πραγματικός, ένας θεός, ενώ ο υποτιθέμενος, ένας θνητός, ο Τυνδάρεως και ο Δίας —από τους οποίους ο ένας πιστεύτηκε ότι ήταν επειδή πράγματι ήταν, ενώ ο άλλος λέχθηκε ότι ήταν επειδή το ισχυρίστηκε— και ο ένας ήταν ο ισχυρότερος από τους ανθρώπους, ο άλλος κυρίαρχος των πάντων. (4) Έχοντας απ' αυτούς γεννηθεί, είχε ομορφιά όση οι θεοί, που την δέχτηκε και δεν την έκρυψε· προκάλεσε σε πάρα πολλούς πάρα πολύ ερωτικό πάθος, και με ένα σώμα συγκέντρωσε σώματα πολλών ανδρών3 που είχαν επιδιώξεις μεγάλες για μεγάλους στόχους· απ' αυτούς άλλοι είχαν μεγάλο πλούτο, άλλοι ένδοξη παλαιά γενιά, άλλοι την ευρωστία της δικής τους αλκής, άλλοι τη δύναμη της κατακτημένης σοφίας· και όλοι έρχονταν οδηγημένοι από άμιλλα ερωτική και φιλοδοξία απαράμιλλη. (5) Δεν θα αναφερθώ στο ποιός και γιατί και πώς ικανοποίησε τον έρωτά του παίρνοντας την Ελένη· γιατί το να λέει κανείς σ' αυτούς που ξέρουν αυτά που γνωρίζουν είναι πειστικό, δεν φέρνει όμως ευχαρίστηση. Αφήνω τώρα με το λόγο μου τον τότε χρόνο και θα προχωρήσω στην αρχή του μελλοντικού μου λόγου· θα εκθέσω τις αιτίες για τις οποίες ήταν πιθανό να έγινε το ταξίδι της Ελένης στην Τροία.
   (6) ἢ γὰρ Τύχης βουλήμασι καὶ θεῶν βουλεύμασι καὶ Ἀνάγκης  ψηφίσμασιν ἔπραξεν ἃ ἔπραξεν, ἢ βίᾳ ἁρπασθεῖσα, ἢ λόγοις πεισθεῖσα, <ἢ ὄψει ὲρασθεῖσα>. εἰ μὲν οὖν διὰ τὸ πρῶτον, ἄξιος αἰτιᾶσθαι ὁ αἴτιος μόνος· θεοῦ γὰρ προθυμίαν ἀνθρωπίνῃ προμηθίᾳ ἀδύνατον κωλύειν. πέφυκε γὰρ οὐ τὸ κρεῖσσον ὑπὸ τοῦ ἥσσονος κωλύεσθαι, ἀλλὰ τὸ ἧσσον ὑπὸ τοῦ κρείσσονος ἄρχεσθαι καὶ ἄγεσθαι, καὶ τὸ μὲν κρεῖσσον ἡγεῖσθαι, τὸ δὲ ἧσσον ἕπεσθαι. θεὸς  δ' ἀνθρώπου κρεῖσσον καὶ βίᾳ καὶ σοφίᾳ καὶ τοῖς ἄλλοις. εἰ οὖν  τῇ Τύχῃ καὶ τῷ θεῷ τὴν αἰτίαν ἀναθετέον, ἢ τὴν Ἑλένην τῆς  δυσκλείας ἀπολυτέον.(6) Έκανε όσα έκανε είτε από θέλημα της Τύχης και απόφαση των θεών και της Ανάγκης προσταγή, είτε επειδή αρπάχτηκε με τη βία, είτε επειδή πείσθηκε με λόγια, είτε επειδή από τη θωριά ερωτεύτηκε. Αν λοιπόν είναι το πρώτο, πρέπει την ευθύνη να την έχει μόνο ο υπαίτιος· γιατί είναι αδύνατον η προαπόφαση του θεού να εμποδιστεί από την ανθρωπίνη προνοητικότητα. Αφού από τη φύση του το ανώτερο δεν εμποδίζεται από το κατώτερο, παρά το κατώτερο κυριαρχείται και καθοδηγείται από το ανώτερο, και το ανώτερο κυβερνά ενώ το κατώτερο ακολουθεί.4 Αλλά ο θεός είναι ανώτερος από τον άνθρωπο και ως προς τη βία και ως προς τη σοφία και ως προς τα υπόλοιπα. Αν λοιπόν πρέπει να αποδώσουμε την ευθύνη στην Τύχη και στο θεό, την Ελένη πρέπει οπωσδήποτε να την απαλλάξουμε από την καταισχύνη.
   (7) εἰ δὲ βίᾳ ἡρπάσθη καὶ ἀνόμως ἐβιάσθη καὶ ἀδίκως ὑβρίσθη,  δῆλον ὅτι ὁ <μὲν> ἁρπάσας ὡς ὑβρίσας ἠδίκησεν, ἡ δὲ ἁρπασθεῖσα  ὡς ὑβρισθεῖσα ἐδυστύχησεν. ἄξιος οὖν ὁ μὲν ἐπιχειρήσας βάρβαρος  βάρβαρον ἐπιχείρημα καὶ λόγῳ καὶ νόμῳ καὶ ἔργῳ λόγῳ μὲν αἰτίας,  νόμῳ δὲ ἀτιμίας, ἔργῳ δὲ ζημίας τυχεῖν· ἡ δὲ βιασθεῖσα καὶ τῆς  πατρίδος στερηθεῖσα καὶ τῶν φίλων ὀρφανισθεῖσα πῶς οὐκ ἂν εἰκότως ἐλεηθείη μᾶλλον ἢ κακολογηθείη; ὁ μὲν γὰρ ἔδρασε δεινά, ἡ δὲ  ἔπαθε· δίκαιον οὖν τὴν μὲν οἰκτῖρειν, τὸν δὲ μισῆσαι.(7)  Αν όμως την άρπαξαν με τη βία και άσκησαν πάνω της βία παράνομη και προπηλακίσθηκε άδικα, είναι φανερό ότι αυτός που την άρπαξε της έκανε με την προσβολή του κακό, ενώ εκείνη, που την άρπαξαν, υπέφερε από την προσβολή. Αξίζει λοιπόν ο βάρβαρος που διέπραξε το βάρβαρο εγχείρημα, και με το λόγο και με το νόμο και με τις πράξεις, και να κατηγορηθεί με το λόγο και να ατιμασθεί με το νόμο και να τιμωρηθεί με πράξεις· ενώ αυτή που έπεσε θύμα βίας και στερήθηκε την πατρίδα της και απορφανίστηκε από τους φίλους της, τί, δεν είναι σωστό να τη λυπηθούμε μάλλον παρά να την κακολογούμε; Γιατί αυτός διέπραξε πράγματα φοβερά, ενώ εκείνη τα υπέστη· είναι λοιπόν σωστό να την πονέσουμε αυτήν και να μισήσουμε εκείνον.
   (8) εἰ δὲ λόγος ὁ πείσας καὶ τὴν ψυχὴν ἀπατήσας, οὐδὲ πρὸς  τοῦτο χαλεπὸν ἀπολογήσασθαι καὶ τὴν αἰτίαν ἀπολύσασθαι ὧδε.  λόγος δυνάστης μέγας ἐστίν, ὃς σμικροτάτῳ σώματι καὶ ἀφανεστάτῳ  θειότατα ἔργα ἀποτελεῖ· δύναται γὰρ καὶ φόβον παῦσαι καὶ λύπην  ἀφελεῖν καὶ χαρὰν ἐνεργάσασθαι καὶ ἔλεον ἐπαυξῆσαι. ταῦτα δὲ ὡς  οὕτως ἔχει δείξω· (9) δεῖ δὲ καὶ δόξῃ δεῖξαι τοῖς ἀκούουσι· τὴν  ποίησιν ἅπασαν καὶ νομίζω καὶ ὀνομάζω λόγον ἔχοντα μέτρον· ἧς  τοὺς ἀκούοντας εἰσῆλθε καὶ φρίκη περίφοβος καὶ ἔλεος πολύδακρυς  καὶ πόθος φιλοπενθής, ἐπ' ἀλλοτρίων τε πραγμάτων καὶ σωμάτων  εὐτυχίαις καὶ δυσπραγίαις ἴδιόν τι πάθημα διὰ τῶν λόγων ἔπαθεν  ἡ ψυχή. φέρε δὴ πρὸς ἄλλον ἀπ' ἄλλου μεταστῶ λόγον. (10) αἱ  γὰρ ἔνθεοι διὰ λόγων ἐπῳδαὶ ἐπαγωγοὶ ἡδονῆς, ἀπαγωγοὶ λύπης   γίνονται· συγγινομένη γὰρ τῇ δόξῃ τῆς ψυχῆς ἡ δύναμις τῆς ἐπῳδῆς ἔθελξε καὶ ἔπεισε καὶ μετέστησεν αὐτὴν γοητείᾷ. γοητείας δὲ  καὶ μαγείας δισσαὶ τέχναι εὕρηνται, αἵ εἰσι ψυχῆς ἁμαρτήματα καὶ  δόξης ἀπατήματα. (11) ὅσοι δὲ ὅσους περὶ ὅσων καὶ ἔπεισαν καὶ  πείθουσι δὲ ψευδῆ λόγον πλάσαντες. εἰ μὲν γὰρ πάντες περὶ πάντων  εἶχον τῶν <τε> παροιχομένων μνήμην τῶν τε παρόντων <ἔννοιαν>  τῶν τε μελλόντων πρόνοιαν, οὐκ ἂν ὁμοίως [ὅμοιος ἦν] ὁ λόγος ὴπάτα.  νῦν δὲ οὔτε μνησθῆναι τὸ παροιχόμενον οὔτε σκέψασθαι τὸ παρὸν  οὔτε μαντεύσασθαι τὸ μέλλον εὐπόρως ἔχει· ὥστε περὶ τῶν πλείστων  οἱ πλεῖστοι τὴν δόξαν σύμβουλον τῇ ψυχῇ παρέχονται. ἡ δὲ δόξα  σφαλερὰ καὶ ἀβέβαιος οὖσα σφαλεραῖς καὶ ἀβεβαίοις εὐτυχίαις περιβάλλει τοὺς αὐτῇ χρωμένους.(8)  Αν όμως ήταν ο λόγος που την έπεισε και εξαπάτησε5 την ψυχή της, ούτε σ' αυτή την περίπτωση είναι δύσκολη η υπεράσπιση και η ανασκευή της κατηγορίας ως εξής: Ο λόγος είναι ένας μεγάλος δυνάστης,6 που ενώ έχει το πιο μικρό και αφανές σώμα, επιτελεί τα έργα τα πιο θεϊκά· γιατί μπορεί και το φόβο να σταματήσει και τη λύπη να διώξει και χαρά να προκαλέσει και τον οίκτο να αυξήσει. Και θα δείξω ότι έτσι είναι αυτά. (9) Αλλά πρέπει να το δείξω στους ακροατές μου και μέσω της πεποίθησης· θεωρώ και ονομάζω όλη την ποίηση λόγο που έχει μέτρο·7 όποιοι την ακούν, εισχωρεί μέσα τους φρίκη8 γεμάτη φόβο, οίκτος όλο δάκρυα, πόθος όλο λαχτάρα, και η ψυχή, με τα λόγια, παθαίνει η ίδια αυτά που ξένα πράγματα και σώματα παθαίνουν στις ευτυχίες και στις δυστυχίες τους. Ας στραφώ τώρα από τον ένα λόγο στον άλλο. (10) Και οι θεϊκές επωδές που λέγονται με λόγια προξενούν ηδονή και διώχνουν τη λύπη· γιατί όταν η δύναμη της επωδής αναμιχθεί με την πίστη της ψυχής, την θέλγει,9 την πείθει και τη μεταβάλλει με τη μαγεία της. Και έχουν εφευρεθεί δύο ειδών τέχνες, η γοητεία και η μαγεία, οι οποίες συνίστανται σε σφάλματα της ψυχής και εξαπατήσεις της πίστης. (11) Πόσοι δεν έχουν πείσει ή δεν πείθουν τόσους και τόσους για τόσα πράγματα, πλάθοντας έναν ψευδή λόγο! Γιατί αν οι πάντες είχαν για τα πάντα, μνήμη για τα περασμένα, συνείδηση για τα παρόντα και πρόγνωση για τα μελλοντικά, ο λόγος δεν θα εξαπατούσε έτσι· στην πραγματικότητα όμως δεν είναι εύκολο ούτε να θυμόμαστε το παρελθόν, ούτε να έχουμε γνώση του παρόντος, ούτε να μαντεύουμε το μέλλον· έτσι, για τα περισσότερα ζητήματα οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν σύμβουλο της ψυχής τους την πίστη. Επειδή όμως η πίστη είναι σφαλερή και αβέβαιη, οδήγει όσους τη χρησιμοποιούν σε σφαλερές και αβέβαιες επιτυχίες.
(12) τίς οὖν αἰτία κωλύει καὶ τὴν  Ἑλένην νομίσαι ἐλθεῖν ὁμοίως ἄκουσαν οὖσαν ὥσπερ εἰ βιατήρων  βίᾳ ἡρπάσθη; ἡ γὰρ τῆς πειθοῦς ἕξις, καίτοι εἰ ἀνάγκης  εἶδος ἔχει μὲν οὔ, τὴν δὲ δύναμιν τὴν αὐτὴν ἔχει. λόγος γὰρ   ψυχὴν ὁ πείσας, ἣν ἔπεισεν, ἠνάγκασε καὶ πιθέσθαι τοῖς λεγομένοις  καὶ συναινέσαι τοῖς ποιουμένοις. ὁ μὲν οὖν πείσας ὡς ἀναγκάσας  ἀδικεῖ, ἡ δὲ πεισθεῖσα ὡς ἀναγκασθεῖσα τῷ λόγῳ μάτην ἀκούει κακῶς. (13) ὅτι δ' ἡ πειθὼ προσιοῦσα τῷ λόγῳ καὶ τὴν ψυχὴν ἐτυπώσατο ὅπως ἐβούλετο, χρὴ μαθεῖν πρῶτον μὲν τοὺς τῶν μετεωρολόγων λόγους, οἵτινες δόξαν ἀντὶ δόξης τὴν μὲν ἀφελόμενοι τὴν δ' ἐνεργασάμενοι τὰ ἄπιστα καὶ ἄδηλα φαίνεσθαι τοῖς τῆς δόξης ὄμμασιν  ἐποίησαν· δεύτερον δὲ τοὺς ἀναγκαίους διὰ λόγων ἀγῶνας, ἐν οἷς  εἷς λόγος πολὺν ὄχλον ἔτερψε καὶ ἔπεισε τέχνῃ γραφείς, οὐκ ἀληθείᾳ λεχθείς· τρίτον <δὲ> φιλοσόφων λόγων ἁμίλλας, ἐν αἷς δείκνυται καὶ γνώμης τάχος ὡς εὐμετάβολον ποιοῦν τὴν τῆς δόξης  πίστιν. (14) τὸν αὐτὸν δὲ λόγον ἔχει ἥ τε τοῦ λόγου δύναμις πρὸς  τὴν τῆς ψυχῆς τάξιν ἥ τε τῶν φαρμάκων τάξις πρὸς τὴν τῶν σωμάτων φύσιν. ὥσπερ γὰρ τῶν φαρμάκων ἄλλους ἄλλα χυμοὺς ἐκ τοῦ  σώματος ἐξάγει, καὶ τὰ μὲν νόσου τὰ δὲ βίου παύει, οὕτω καὶ τῶν   λόγων οἱ μὲν ἐλύπησαν, οἱ δὲ ἔτερψαν, οἱ δὲ ἐφόβησαν, οἱ δὲ εἰς  θάρσος κατέστησαν τοὺς ἀκούοντας, οἱ δὲ πειθοῖ τινι κακῇ τὴν  ψυχὴν ἐφαρμάκευσαν καὶ ἐξεγοήτευσαν.(12) Ποιά αιτία λοιπόν μας εμποδίζει να θεωρήσουμε ότι η Ελένη ήρθε στην Τροία χωρίς τη θελήσή της, το ίδιο όπως αν αρπάχτηκε από απαγωγέων τη βία; Αφού η επίδραση της πειθούς, αν και δεν έχει του εξαναγκασμού τη μορφή, έχει την ίδια μ' αυτόν δύναμη. Γιατί ο λόγος που έπεισε την ψυχή εξανάγκασε και αυτήν την οποία έπεισε να πιστέψει αυτά που λέχθηκαν και να συγκατατεθεί σ' αυτά που έγιναν. Αυτός λοιπόν που την έπεισε, εφόσον την εξανάγκασε, διέπραξε αδίκημα, ενώ αυτή που πείσθηκε, εφόσον εξαναγκάστηκε από τον λόγο, άδικα κατηγορείται. (13) Και για να αντιληφθεί κανείς ότι η πειθώ, όταν προστεθεί στο λόγο, προκαλεί και στην ψυχή την εντύπωση που θέλει, πρέπει να μελετήσει, πρώτον, τα λόγια των κοσμολόγων, οι οποίοι, αντικαθιστώντας τη μιά πεποίθηση με την άλλη, απορρίπτοντας τη μιά και εφαρμόζοντας την άλλη, καθιστούν τα απίστευτα και άδηλα φανερά στα μάτια της πίστης· δεύτερον, τους υποχρεωτικούς στους δικαστικούς αγώνες λόγους, όπου ένας με τέχνη γραμμένος λόγος τέρπει και πείθει ένα μεγάλο πλήθος, κι ας μη λέει την αλήθεια· και τρίτον, τους διαγωνισμούς των φιλοσοφικών λόγων, στους οποίους φανερώνεται, μεταξύ άλλων, ότι η ταχύτητα της σκέψης κάνει ευμετάβλητη την πίστη σε μιά πεποίθηση.10 (14) Και η δύναμη του λόγου είναι για την ψυχή ό,τι τα φάρμακα για τη φύση των σωμάτων. Γιατί όπως κάθε φάρμακο εξάγει από το σώμα διαφορετικούς χυμούς, και άλλα σταματούν την αρρώστια ενώ άλλα τη ζωή, έτσι και οι λόγοι,11 άλλοι προκαλούν λύπη, άλλοι ευχαρίστηση, άλλοι φόβο, άλλοι δίνουν στους ακροατές τους θάρρος, και άλλοι φαρμακώνουν και μαγεύουν την ψυχή με ένα είδος δόλιας πειθούς.
   (15) καὶ ὅτι μέν, εἰ λόγῳ ἐπείσθη, οὐκ ἠδίκησεν ἀλλ' ἠτύχησεν, εἴρηται· τὴν δὲ τετάρτην αἰτίαν τῷ τετάρτῳ λόγῳ διέξειμι.  εἰ γὰρ ἔρως ἦν ὁ ταῦτα πάντα πράξας, οὐ χαλεπῶς διαφεύξεται τὴν  τῆς λεγομένης γεγονέναι ἁμαρτίας αἰτίαν. ἃ γὰρ ὁρῶμεν, ἔχει φύσιν  οὐχ ἣν ἡμεῖς θέλομεν, ἀλλ' ἣν ἕκαστον ἔτυχε· διὰ δὲ τῆς ὄψεως ἡ  ψυχὴ κἀν τοῖς τρόποις τυποῦται. (16) αὐτίκα γὰρ ὅταν πολέμια  σώματα καὶ πολέμιον ἐπὶ πολεμίᾳ ὁπλίσει κόσμον χαλκοῦ καὶ  σιδήρου, τοῦ μὲν ἀλεξητήρια τοῦ δὲ προβλήματα, ὲπιθεάσεται ἡ  ὄψις, ἐταράχθη καὶ ἐτάραξε τὴν ψυχήν, ὥστε πολλάκις κινδύνου τοῦ  μέλλοντος <ὡς> ὄντος φεύγουσιν ἐκπλαγέντες. ἰσχυρὰ γὰρ ἡ ὰλήθεια τοῦ πόνου διὰ τὸν φόβον εὶσῳκίσθη τὸν ἀπὸ τῆς ὄψεως, ἥτις  ἐλθοῦσα ἐποίησεν ἀμελῆσαι καὶ τοῦ καλοῦ τοῦ διὰ τὸν νόμον κρινομένου καὶ τοῦ ἀγαθοῦ τοῦ διὰ τὴν νίκην γινομένου.(15) Είπαμε λοιπόν ότι αν πείσθηκε με λόγο, δεν έκανε αδίκημα αλλά υπέστη ατύχημα· και την τέταρτη κατηγορία θα την εξετάσω με τον τέταρτο λόγο μου. Αν αυτός που έκανε όλα αυτά ήταν ο έρωτας, η κατηγορουμένη θα αποφύγει χωρίς δυσκολία την κατηγορία για το αδίκημα που υποτίθεται ότι διεπράχθη. Ό,τι βλέπουμε έχει όχι τη φύση που εμείς θέλουμε, αλλά αυτήν που το καθένα τυχόν έχει· και οι εντυπώσεις της όρασης επηρεάζουν μέχρι και την ψυχική μας κατάσταση. (16) Αφού και όταν η δράση αντικρίσει στον πόλεμο τα εχθρικά σώματα και τα από χαλκό και σίδερα εχθρικά εξαρτήματα πάνω στον εχθρικό οπλισμό, άλλα επιθετικά και άλλα αμυντικά, ταράζεται και ταράζει και την ψυχή, έτσι ώστε πολλές φορές οι αντίπαλοι, θαρρώντας ως παρόντα τον μελλοντικό κίνδυνο, τρέπονται πανικόβλητοι σε φυγή.12 Γιατί είναι ισχυρή η εντύπωση του άχθους του πολέμου, που όταν, εξ αιτίας του φόβου που προκαλείται από την όραση, εισχωρήσει στην ψυχή, έρχεται και την κάνει να ξεχάσει και αυτό που ο νόμος κρίνει καλό και το αγαθό που θα προκύψει από τη νίκη.
(17) ἤδη  δέ τινες ἰδόντες φοβερὰ καὶ τοῦ παρόντος ἐν τῷ παρόντι χρόνῳ  φρονήματος ἐξέστησαν· οὕτως ἀπέσβεσε καὶ ἐξήλασεν ὁ φόβος τὸ  νόημα. πολλοὶ δὲ ματαίοις πόνοις καὶ δειναῖς νόσοις καὶ δυσιάτοις  μανίαις περιέπεσον· οὕτως εἰκόνας τῶν ὁρωμένων πραγμάτων ἡ  ὄψις ἐνέγραψεν ἐν τῷ φρονήματι. καὶ τὰ μὲν δειματοῦντα πολλὰ  μὲν παραλείπεται, ὅμοια δ' ἐστὶ τὰ παραλειπόμενα οἷάπερ <τὰ> λεγόμενα. (18) ἀλλὰ μὴν οἱ γραφεῖς ὅταν ἐκ πολλῶν χρωμάτων καὶ  σωμάτων ἓν σῶμα καὶ σχῆμα τελείως ἀπεργάσωνται, τέρπουσι τὴν  ὄψιν· ἡ δὲ τῶν ἀνδριάντων ποίησις καὶ ἡ τῶν ἀγαλμάτων ἐργασία  θέαν ἡδεῖαν παρέσχετο τοῖς ὄμμασιν. οὕτω τὰ μὲν λυπεῖν τὰ δὲ  ποθεῖν πέφυκε τὴν ὄψιν. πολλὰ δὲ πολλοῖς πολλῶν ἔρωτα καὶ  πόθον ἐνεργάζεται πραγμάτων καὶ σωμάτων. (19) εἰ οὖν τῷ τοῦ  Ἀλεξάνδρου σώματι τὸ τῆς Ἑλένης ὄμμα ἡσθὲν προθυμίαν καὶ ἅμιλλαν  ἔρωτος τῇ ψυχῇ παρέδωκε, τί θαυμαστόν; ὃς εἰ μὲν θεὸς  θεῶν θείαν δύναμιν <ἔχων>, πῶς ἂν ὁ ἥσσων εἴη τοῦτον ἀπώσασθαι καὶ  ἀμύνασθαι δυνατός; εἰ δ' ἐστὶν ἀνθρώπινον νόσημα καὶ ψυχῆς  ἀγνόημα, οὐχ ὡς ἁμάρτημα μεμπτέον ἀλλ' ὡς ἀτύχημα νομιστέον·  ἦλθε γάρ, ὡς ἦλθε, τύχης ἀγρεύμασιν, οὐ γνώμης βουλεύμασιν, καὶ  ἔρωτος ἀνάγκαις, οὐ τέχνης παρασκευαῖς.(17) Μερικοί μάλιστα, έχοντας δει κάτι φοβερό, έχασαν τη στιγμή εκείνη και το νου που είχαν· τόσο ο φόβος έσβησε και έδιωξε το λογικό τους. Και πολλοί έπεσαν έτσι σε μάταιους κόπους, φοβερές αρρώστιες και αθεράπευτη τρέλα· τόσο η δράση χάραξε στο νου τους τις εικόνες των πραγμάτων που είδαν. Υπάρχουν και πολλά άλλα τρομερά που δεν τα αναφέρουμε εδώ, όμως αυτά που παραλείπονται είναι όπως αυτά που είπαμε. (18) Εξ άλλου οι ζωγράφοι, όταν από πλήθος χρώματα και σώματα φτιάχνουν ένα ενιαίο τέλειο σώμα και σχήμα,13 προξενούν στην δράση ευχαρίστηση. Και το πλάσιμο αγαλμάτων και το δούλεμα εικόνων παρέχουν στα μάτια ένα όμορφο θέαμα. Ώστε άλλα πράγματα μπορεί να προκαλέσουν λύπη στην όραση, άλλα πόθο. Και είναι πολλά που προκαλούν σε πολλούς έρωτα και πόθο για πολλά πράγματα και σώματα. (19) Αν λοιπόν τα μάτια της Ελένης ένιωσαν ευχαρίστηση από το σώμα του Αλέξανδρου και μετέδωσαν στην ψυχή της επιθυμία και έλξη ερωτική, τί το παράξενο; Αν ο ερωτάς έχει, ως θεός, τη θεϊκή δύναμη των θεών, πώς θα μπορούσε ο κατώτερός του να έχει τη δυνατότητα να τον αποκρούσει και να αμυνθεί; Αν πάλι είναι μιά ανθρώπινη αρρώστια και αποτέλεσμα άγνοιας της ψυχής, πρέπει να μην το καταλογίσουμε ως σφάλμα αλλά να το θεωρήσουμε ως ατύχημα· γιατί εκείνη πήγε καθώς πήγε, πιασμένη σε δίχτυα της ψυχής, όχι από συνειδητή απόφαση, εξαναγκασμένη από τον έρωτα, όχι μετά από έντεχνη προπαρασκευή.
   (20) πῶς οὖν χρὴ δίκαιον ἡγήσασθαι τὸν τῆς Ἑλένης μῶμον, ἥτις  εἴτ' ἐρασθεῖσα εἴτε λόγῳ πεισθεῖσα εἴτε βίᾳ ἁρπασθεῖσα εἴτε ὑπὸ θείας  ἀνάγκης ἀναγκασθεῖσα ἔπραξεν ἃ ἔπραξε, πάντως διαφεύγει τὴν αἰτίαν;(20)  Πώς λοιπόν μπορεί κανείς να θεωρήσει δίκαιη τη μομφή εναντίον της Ελένης αφού, είτε ερωτεύτηκε, είτε πείσθηκε με λόγια, είτε αρπάχτηκε με τη βία, είτε εξαναγκάστηκε από θεϊκή ανάγκη και έκανε ό,τι έκανε, οπωσδήποτε απαλλάσσεται από την κατηγορία;
   (21) ἀφεῖλον τῷ λόγῳ δύσκλειαν γυναικός, ἐνέμεινα τῷ νόμῳ  ὃν ἐθέμην ἐν ἀρχῇ τοῦ λόγου· ἐπειράθην καταλῦσαι μώμου ἀδικίαν  καὶ δόξης ἀμαθίαν, ἐβουλήθην γράψαι τὸν λόγον Ἑλένης μὲν ἐγκώμιον, ἐμὸν δὲ παίγνιον.(21) Με το λόγο μου απάλλαξα από τη δυσφήμηση μιά γυναίκα· έμεινα πιστός στους όρους που έθεσα στην αρχή του λόγου· δοκίμασα να καταλύσω την αδικία της μομφής και την αμάθεια της πεποίθησης· θέλησα να γράψω τον λόγο ως εγκώμιο της Ελένης και δικό μου παιχνίδι.


Σχόλια Ν. Μ. Σκουτερόπουλου
Η έκδοση του αρχαίου κειμένου και η μετάφραση των δύο λόγων —Ελένης εγκώμιον, Υπέρ Παλαμήδους απολογία— του Γοργία οφείλονται στον Π. Καλλιγά. Αναδημοσιεύονται εδώ από το περ. Δευκαλίων 36 (1981) με αρκετές αλλαγές, που έγιναν με την ευκαιρία της έκδοσης του παρόντος τόμου. Για μιά γενική εισαγωγή στο Ελένης εγκώμιον και την Υπέρ Παλαμήδους απολογία παραπέμπουμε τον αναγνώστη σε αυτήν που προτάσσει ο Π. Καλλιγάς στο παραπάνω δημοσίευμα, Δευκαλίων 36 (1981), σσ. 275-284. Εμείς αρκούμαστε να επαναλάβουμε ότι πρόκειται για ρητορικά κείμενα με τα οποία επιδιώκεται να δειχτεί η ικανότητα του ρήτορα να υπερασπίζεται δύσκολες υποθέσεις και, παράλληλα, να προσφερθεί στους μαθητές ένα χρήσιμο υλικό προς μελέτη, απομίμηση ή και απομνημόνευση κατά το σύστημα που διαφαίνεται στον πλατωνικό Φαίδρο 228a κέ., και επικρίνεται από τον Αριστοτέλη στους Σοφιστικούς ελέγχους 183b 36· βλ. Β 14. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ο απαγωγικός συλλογιστικός τρόπος με τον οποίο επιχειρηματολογεί ο Γοργίας, ενώ εμφανής είναι και η προσπάθεια του να δημιουργήσει ένα νέο υφός πεζού λόγου εμπλουτισμένο με ποιητικά στοιχεία. Είναι φανερό ότι οι δύο λόγοι του Γοργία βαστάζονται από μιά θεωρητική άποψη για τη σχέση σημαίνοντος λόγου και σημαινόμενου πράγματος· τούτη η άποψη τούς προσδίδει μιαν αξία που υπερβαίνει κατά πολύ αυτήν του απλού δείγματος μιας, έστω μεγάλης, ρητορικής δεξιοτεχνίας.
1. Εννοεί τον Τρωικό πόλεμο.
2. Η έμφαση στην αλήθεια είναι χαρακτηριστική και δείχνει από μιάς άρχης ότι ο Γοργίας δεν σκοπεύει να αμφισβητήσει τα πραγματικά δεδομένα, όπως είχε κάνει ο Στησίχορος στηνπαλινωδίαν του.
3. Κατά τον Τ. Buchheim, Gorgias κλπ., σ. 162, σημ. 10, πρόκειται για βασικό μοτίβο του Εμπεδοκλή, Die Fragmente der Vorsokratiker (DK) 31Β 35 ἐν τῇ δὴ τάδε πάντα συνέρχεται ἓν μόνον εἶναι.
4. Ο Γοργίας εκφράζει εδώ ένα ρεαλισμό που, όπως παρατηρεί ο W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy, τ. 3, σ. 95, τον συναντάμε και στις συχνές διαπιστώσεις του Θουκυδίδη ότι είναι στη φύση του ανθρώπου να κάνει κακό και να εξουσιάζει τους άλλους (4, 61, 5· 3, 45, 2· 3, 39, 5) ή σε όσα λέει ο Γλαύκων στην πλατωνική Πολιτεία 359c για το ατομικό συμφέρον.
5. Κατά τον W. J. Verdenius, «Gorgias' Doctrine of Deception», σ. 124, η ιδέα ότι η απάτη συνιστά βασική λειτουργία του —ποιητικού και ρητορικού— λόγου ανάγεται στον Παρμενίδη· πρβ. DK 28 Β 8, 25 κόσμον ἐπέων ἀπατηλὸν.
6. Στην παραπάνω φράση έχει αποτυπωθεί με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο αυτό που θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε ως την «φιλοσοφία» του Γοργία: Ο λόγος επενεργεί πειθαναγκαστικά, η ρητορική ικανότητα είναι το κλειδί της δύναμης.— Στό γεγονός ότι ο Γοργίας παρεμβάλλει εδώ αυτή τη σφήνα με την οποία η απάτη παρουσιάζεται ως ένα είδος πειθούς ο W. J. Verdenius, ό.π., βλέπει κάτι ανάλογο με την «Verfremdung» του Β. Brecht: Μιά συνειδητή προτροπή τού συγγραφέα στον αναγνώστη να κρατήσει την απαραίτητη απόσταση από τα όσα ακούει. Έτσι εδώ ο αναγνώστης ειδοποιείται ότι η υπεράσπιση της Ωραίας Ελένης μπορεί να είναι και απατηλή.
7. Ο Γοργίας ξέρει ότι σε τελική ανάλυση αυτό που αφήνει την πιο βαθιά και, προπαντός, την πιο «ανθεκτική» επίδραση στην ψυχή είναι το καθαρό περιεχόμενο του λόγου.
8. Ένα προανάκρουσμα του αριστοτελικού φρίττειν, βλ. Ποιητική 1453b5 κέ., δεῖ γὰρ καὶ ἄνευ τοῦ ὁρᾶν οὔτω συνεστάναι τὸν μῦθον, ὥστε τὸν ἀκούοντα τὰ πράγματα γινόμενα καὶ φρίττειν καὶ ἐλεεῖν ἐκ τῶν συμβαινόντων· πρβ. και Πλάτων, Πολιτεία 387c.
9. Ο W. J. Verdenius, ό.π., σ. 122, παρατηρεί ότι κατά κανόνα ο Όμηρος χρησιμοποιεί το ρ. θέλγω όταν αναφέρεται σε έντεχνα διατυπωμένους λόγους που περιέχουν ψεύδη· π.χ.Οδύσσεια σ 282-3· γ 264· ξ 387· ρ 415 κέ. κ.ά.
10. Η κακή κατάσταση του κειμένου δεν έχει επιτρέψει μιά ικανοποιητική ερμηνεία της παραγράφου και ασφαλή ταύτιση με συγκεκριμένες φιλοσοφικές και ρητορικές τάσεις της εποχής. (Για τα επιμέρους προβλήματα βλ. τις διεξοδικές σημειώσεις 28 και 29 στον Τ. Buchheim, Gorgias κλπ., σ. 167 κέ.). Πάντως, όπως σημειώνει ο W. Κ. C. Guthrie, ό.π., σ. 51, τα τρία «παραδείγματα πειστικού λόγου που αναφέρει εδώ ο Γοργίας δείχνουν καθαρά πώς η διδασκαλία των Σοφιστών αναδύθηκε μέσα από τη ζωή και τη φιλοσοφία της εποχής τους». Κι ακόμη, ότι σε μιά τέτοια ατμόσφαιρα δεν είναι παράδοξο που επικράτησε μιά επιστημολογία, σύμφωνα με την οποία «ό,τι φαίνεται αληθινό σ' εμένα είναι αληθινό για μένα, κι ό,τι φαίνεται αληθινό σ' εσένα είναι αληθινό για σένα», και, επομένως, κανένας δεν μπορεί να αντικρούσει τη γνώμη του άλλου.
11. Αναγνωρίζοντας ο Γοργίας στον λόγο την ιδιότητα ότι μπορεί να επηρεάζει τα συναισθήματα και τις διαθέσεις της ψυχής προαναγγέλλει την αριστοτελική διδασκαλία για την κάθαρση. Ο G. B. Kerferd, The Sophistic Movement, σ. 80, σημειώνει ότι η παρομοίωση του λόγου με τα φάρμακα και τη δράση τους στο σώμα μάς κάνει να σκεφτούμε ότι εδώ ο Γοργίας θέλει να διακρίνει δύο είδη πειθούς ένα καλό και ένα κακό, όπως αυτό που έδρασε στην προκειμένη περίπτωση της Ωραίας Ελένης. Ο Kerferd σημειώνει ακόμη ότι η διάκριση αυτή στοιχεί σε όσα υποστηρίζονται από τον Γοργία, στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο, για τη ρητορική ως μιά τέχνη, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξίσου για το καλό ή το κακό. Για την αντιπαραβολή της σοφιστικής με την ιατρική βλ. τις εργασίες των Η. Flashar, «Die medizinischen Grundlagen der Lehre von der Wirkung der Dichtung in der griechischen Poetik» στο περ. Hermes 84 (1956), σ. 12-48, και Μ. Pölert, Untersuchungen zu Denk- und Beweisformen des Gorgias κλπ., σ. 77 κέ.
12. Πρβ. το συσχετισμό των δεινών με το δέος και την προσδοκίαν μέλλοντος κακού στον πλατωνικό Λάχη 198b 5 κέ., και τον ορισμό της ανδρείας ως επιστήμης των δεινών τε και θαρραλέων στον αυτό πλατωνικό διάλογο 199c 5-6.
13. Ο W. Nestle, Vom Mythos zum Logos, σ. 235, υπενθυμίζει το ανέκδοτο για τον ζωγράφο Ζεύξιδα (Plinius, Naturalis Historia 35, 64· Cicero, De inventione II 1, 3), σύμφωνα με το oποίο ο καλλιτέχνης επέλεξε πέντε διαφορετικά κορίτσια προκειμένου —διαλέγοντας διαφορετικά μέλη από το καθένα— να ζωγραφίσει μιά εικόνα της Ωραίας Ελένης. Κατά τονNestle, αυτό εννοεί εδώ ο Γοργίας, ο οποίος συνδέει το ανέκδοτο με τη διδασκαλία του περί δικαίας απάτης.



Μικρός Απόπλους
http://www.mikrosapoplous.gr/
Δεκέμβριος 2004

Ο Παλαμήδης μπροστά στονΑγαμέμνονα. Πίνακας του Ρέμπραντ, 1626



http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%AE%CE%B4%CE%B7%CF%82_(%CE%BC%CF%85%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1)




Παλαμήδης (μυθολογία)



Άγαλμα του Παλαμήδη από τονΑντόνιο Κανόβα Villa carlotta in Tremezo di Como

Ο Παλαμήδης, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν γιος του Ναύπλιου και της Κλυμένης (ή της Ησιόνης ή τηςΦιλύρας), αδελφός του Οίακα και του Ναυσιδέμοντα από όπου και οι σχετικοί όροι για την ναυσιπλοΐα. Φημιζόταν για την σοφία και την επινοητικότητά του[1] και λέγεται πως είχε επινοήσει μερικά από τα γράμματα, με την μετατροπή των φοινικικών στοιχείων[2] σε γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Θεωρείται επίσης εφευρέτης της ναυτιλίας, των φάρων των μέτρων και των σταθμών, των νομισμάτων, καθώς και της διαίρεσης του χρόνου σε ώρες, ημέρες και μήνες, αλλά και παιχνιδιών (επιτραπέζιων και στρατηγημάτων). Τα παιχνίδια αυτά ονομάζονται και του Παλαμήδους ή αθύρματα ή πεσσοί ή πεττοί, κύβοι κ.α. Το κάστρο του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο πήρε το όνομά του.



Ετυμολογία

Για την ετυμολογία του ονόματος «Παλαμήδης» υπάρχουν δύο κύριες εκδοχές. Κατά τη μία, προέρχεται από το ρήμα «παλαμάομαι» που σημαίνει εξυφαίνω και εφευρίσκω, δηλαδή ο «εφευρέτης, που μηχανεύεται σχέδια». Κατά τη δεύτερη, μπορεί να προέρχεται από το ρήμα «παλαίω» (=παλεύω) και το «μήδομαι» (=σκέφτομαι, συμβουλεύω), δηλαδή «αυτός που σκέφτεται τη μάχη και δίνει συμβουλές γι´αυτήν».
Εκδοχές καταδίκης του



Ο μύθος αυτός αναφέρει ότι στις αρχές του Τρωικού πολέμου συμμετείχε στις πρεσβείες των Ελλήνων προς τους Τρώες, που ζητούσαν την παράδοση της Ελένης. Το μίσος του Οδυσσέα του οποίου ο Παλαμήδης ανακάλυψε το τέχνασμα [3]που μεταχειρίστηκε για να αποφύγει την εκστρατεία προκάλεσε το θάνατό του.α[›] Ο Οδυσσέας έκρυψε στη σκηνή του Παλαμήδη πλαστό γράμμα του Πριάμου και χρήματα· κατόπιν τον κατηγόρησε για προδοσία, και, αφού ανακαλύφθηκαν τα πλαστά τεκμήρια, ο Παλαμήδης αφέθηκε στην οργή του ελληνικού στρατού, που τον λιθοβόλησε. Οι πηγές όμως φανερώνουν και άλλη αιτία για την έχθρα του Οδυσσέα προς τον Παλαμήδη. Όταν ο στρατός των Αχαιών πεινούσε, έστειλαν τον Οδυσσέα στην Θράκη να βρει σιτάρι. Γύρισε όμως άπρακτος. Σαν τον ειρωνεύθηκε ο Παλαμήδης, ο Οδυσσέας του απήντησε ότι ούτε εκείνος θα τα κατάφερνε, όσο έξυπνος και αν ήταν. Τότε ο Παλαμήδης πήγε ο ίδιος στην Θράκη και γύρισε με μεγάλα φορτώματα σιτάρι.[4]



Κύριο λήμμα: Υπέρ Παλαμήδους Απολογία


Ἀδίκως χρῆσθαι τῇ ῥητορικῇ Ελένης εγκώμιον [5]


« δισσῶν (χάρη δύο πραγμάτων) γάρ τούτων ἔνεκα πάντες πάντα πράττουσιν, ή κέρδος τι μετιόντες (επιδιώκοντες) ή ζημίαν φεύγοντες· ὄσα δέ τούτων ἔξω πανουργεῖται κακῶς ἐμαυτόν ἐποίουν ταῦτα [γάρ] πράττων, οὑκ ἄδηλον· προδιδούς γάρ τήν Ἑλλάδα προοὑδίδουν ἐμαυτόν, τοκέας, φίλους, ἀξίωμα προγόνων, ἱερά πατρώια, τάφους, πατρίδα τήν μεγίστην τῆς Ἑλλάδος. ἄ δέ πᾶσι περί παντός ἐστι, ταῦτα ἄν τοῖς ἀδικηθεῖσιν (όσων έχουν αδικήσει) ἐνεχείρισα [;])».
Γοργίας, Υπέρ Παλαμήδους Απολογία, 19.

* Ο Παλαμήδης σκιαγραφεί τα πιθανά κίνητρα του Οδυσσέα υποστηρίζοντας ότι δεν είναι ο θάνατος καθαυτός που δεν δέχεται, αλλά τον θάνατο εν ατιμία § 1-6.
Αναπτύσσει τα επιχειρήματα γύρω από την μη δυνατότητα να κάνει προδοσία (ἀδύνατος εἱμί τοῦτο πράττειν) § 6-12.
Απευθύνεται στους δικαστές και αναφέρεται στο πρόσωπό του. Το κάνει όχι για να παινευθεί αλλά γιατί το επιβάλλουν οι περιστάσεις § 28-32.
Θέτει τους δικαστές μπροστά στις συνέπειες μια άδικης απόφασης, αφού δεν απεδείχθη ούτε ότι αδίκησε ούτε ότι η κατηγορία ήταν αξιόπιστη (φανεράν οὑδεμίαν ἀδικίαν οὑδ΄ πιστήν αἱτίαν ἀποδείξαντες) § 33-36.
Κρίσεις


Ο Όμηρος δεν αναφέρει καθόλου τον Παλαμήδη στα δύο έπη του.[6] Τον συναντούμε για πρώτη φορά στα Κύπρια, απ΄όπου παρέλαβαν την ιστορία του και τη διαμόρφωσαν ποικιλοτρόπως οι τραγικοί Αισχύλος και Ευριπίδης, όπως φαίνεται από μερικά αποσπάσματα που έχουν σωθεί του Ναυπλίου και του Υγίνου αντίστοιχα.
Ο Ξενοφών μαρτυρεί ότι ο Παλαμήδης τιμήθηκε, μαζί με άλλους ήρωες, από τους θεούς[7] και στην Απολογία Σωκράτους ρητά λέγει ότι του είναι παρήγορη η συνάντηση με τον Παλαμήδη τον οποίον εξυμνούν περισσότερο από τον Οδυσσέα που τον θανάτωσαν άδικα.β[›]
Οι σοφιστές τον θεωρούσαν υπόδειγμα τους και είχαν εκμεταλλευτεί όλα όσα διηγούνταν γι΄αυτόν.

Παντού εμφανίζεται ως ένας από τους σοφότερους Έλληνες, γι΄αυτό και υπάρχουν χαρακτηριστικές παροιμιώδεις εκφράσεις, όπωςΠαλαμήδους εξεύρημα, Παλαμήδους σοφώτερος και Παλαμήδους βούλευμα.
Σημειώσεις

^ α: Ο Οδυσσέας, πάλι, δεν ήθελε να πάει στον πόλεμο γιατί ο μάντης της Ιθάκης Αλιθέρσης είχε προφητεύσει ότι, αν πήγαινε στον πόλεμο, θα γύριζε μόνον ύστερα από είκοσι χρόνια, ολομόναχος και αγνώριστος. Προσποιήθηκε τον τρελό: έζεψε στο αλέτρι του ένα άλογο και ένα βόδι, φόρεσε μια σκούφια σαν εκείνη του Ηφαίστου στο κεφάλι και άρχισε να ρίχνει στο αυλάκι αλάτι αντί για σπόρο.[8][9]

^ β: «ἀλλ᾽ οὐδὲ μέντοι ὅτι ἀδίκως ἀποθνῄσκω, διὰ τοῦτο μεῖον φρονητέον: οὐ γὰρ ἐμοὶ ἀλλὰ τοῖς καταγνοῦσι τοῦτο αἰσχρόν [γάρ] ἐστι. παραμυθεῖται δ᾽ ἔτι με καὶ Παλαμήδης ὁ παραπλησίως ἐμοὶ τελευτήσας: ἔτι γὰρ καὶ νῦν πολὺ καλλίους ὕμνους παρέχεται Ὀδυσσέως τοῦ ἀδίκως ἀποκτείναντος αὐτόν» Απολογία Σωκράτους (Ξενοφών), 26
Παραπομπές

 Hildesheim, Tragicorum graecorum fragmenta (Αποσπάσματα), ed. A. Nauck, 1964
Jump up↑ Λουκιανός, Δίκη συμφώνων, § 5
Jump up↑ Λουκιανός , Περί του οίκου (De domo), 30
Jump up↑ Απολλόδωρος , Επιτομή VI, 7-11
Jump up↑ Ισοκράτης, Ελένη, 3 «Ἀδίκως χρῆσθαι τῇ ῥητορικῇ, ὺπόθεσις ἄτοπος καί παράδοξος... ψευδῆ μηχανῆσθαι τόν λόγον»
Jump up↑ Ιωάννης Κακριδής, Ελληνική μυθολογία, 1-5, Εκδοτική Αθηνών, τομ. 1, σ. 93 κ. επ. εξηγεί: «την σιωπή του Ομήρου από το γεγονός ότι τα ομηρικά έπη αρχίζουν με τον τελευταίο χρόνο του πολέμου. Ο Όμηρος δεν ήθελε, προφανώς να μειώσει την φήμη του Οδυσσέα.»
Jump up↑ Ξενοφών, Κυνηγετικός, Ι,2
Jump up↑ Από την χαμένη τραγωδία του Σοφοκλή, Οδυσσεύς μαινόμενος τα αποσπάσματα 462-468, The Loeb Classical Library, 1996
Jump up↑ Οι μεταγενέστεροι του Σοφοκλή τον μύθο αυτό το πίστωσαν στον Οδυσσέα και εις βάρος του Αχιλλέα που φέρεται να είχε καταφύγει στην Σκύρο
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γοργίας, Υπέρ Παλαμήδους Απολογία
(Κύπρια έπη του τρωικού κύκλου) που αναφέρονται σε περιστατικά και ήρωες πριν από την τρωική εκστρατεία και στα εννέα πρώτα χρόνια του τρωικού πολέμου.
Βιργίλιος, Αινειάδα, 2.81-85
Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, 13.34-60, 308-312
Lorenzo Rocci (1956). Vocabolario Greco-Italiano. Società Ed. Dante Alighieri srl. σελ. 1392. (Ιταλικά)

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Παλαμήδης (μυθολογία)

Γοργίας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Αποσαφήνιση     Αυτό το λήμμα αφορά τον σοφιστή Γοργία τον Λεοντίνο. Για τον πλατωνικό διάλογο, δείτε: Γοργίας (διάλογος).
«Γοργίας» είναι επίσης ο τίτλος ενός αμφισβητούμενου έργου του Αριστοτέλη.
P philosophy.png
         --- Πορτρέτο φιλοσόφου.

  • Λόγος δυνάστης μέγας έστίν.
    Ελένης Εγκώμιον
  • Βίος στερημένος αξιοπιστίας αβίωτος (βίος δέ οὐ βιωτός πίστεως έστερημένῳ).
  • Πάντες πάντα πράττουσι ή ζημίαν φεύγοντες ή κέρδος τι μετιόντες.
«οὐδέν ἔστιν,
εἰ καί έστιν, ἀκατάληπτον ἀνθρώπῳ
εἰ καί καταληπτόν, ἀλλά τοί γε
ἀνέξοιστον καί ἀνερμηνευτον τῷ πέλας.
Περί του μη όντος ή περί φύσεως
Σέξτος Εμπειρικός «Προς Λογικούς I 65-87» (σωζόμενο απόσπ.)
Phaistos glyph 12.svg
Απόδοση στη νεοελληνική
Δεν υπάρχει τίποτε
και αν υπάρχει είνα ακατάληπτο στον άνθρωπο
και αν είναι καταληπτό, δεν μεταδίδεται και
δεν μεταφέρεται στον πλησίον.[1]
Ο Γοργίας ο Λεοντίνος, σημαντικός εκπρόσωπος της ρητορικής τέχνης και σύγχρονος του Πρωταγόρα και τουΣωκράτη, έζησε ανάμεσα στο 485 - 380 π.Χ. περίπου. Γεννήθηκε στους Λεοντίνους και επηρεάστηκε σημαντικά από τη σκέψη της Ελεατικής σχολής και ιδιαίτερα τη σκέψη του Εμπεδοκλή, με τον οποίο φέρεται ότι είχε σχέσεις. Ο Γοργίας έδειξε επίσης μια στενή συγγένεια με τον ελεατικό στοχασμό και ιδιαίτερα με τη σκέψη του Παρμενίδη και του Ζήνωνα, αν και από το αντιθετικό του ύφος δείχνει επίσης συγγένεια με το αντιθετικό ύφος των ηρακλείτειων κειμένων. Περιπλανώμενος, όπως οι περισσότεροι των σοφιστών, ο Γοργίας εμφανίζεται στην Αθήνα στην περίοδο κορύφωσης της δόξας του, όπου ασκεί σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της αττικής πεζογραφίας και ποίησης. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε στη Θεσσαλία, [2] όπου και πέθανε σε βαθύ γήρας σε πλήρη πνευματική διαύγεια.

Λόγοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι επιδεικτικοί λόγοι του χρησίμευαν ως πρότυπα στη ρητορική φιλολογία της εποχής και εκείνοι που διδάσκονταν ή ασκούσαν τη ρητορική δεν έκαναν συνήθως τίποτε άλλο παρά να μιμούνται αυτούς τους λόγους ή να τους χρησιμοποιούν σαν υποδείγματα για τη σύνταξη των δικών τους ρητορικών λόγων.
Διασώθηκαν ακέραιοι δύο σύντομοι λόγοι του:
  • Ο Ελένης εγκώμιον, στο οποίο αποδεικνύει ότι είναι άδικος ο ψόγος (μώμος) κατά της Ελένης, «ήτις είτ’ ερασθείσα είτε λόγω πεισθείσα είτε βία αρπασθείσα είτε υπό θείας ανάγκης αναγκασθείσα έπραξεν ά έπραξεν». Ο Γοργίας υποδεικνύει ότι οι κρίσεις μας δεν στηρίζονται σε αντικειμενικές αλήθειες αλλά σε αναπόδεικτες και συχνά αλληλοαναιρούμενες αντιλήψεις και προκαταλήψεις.
  • Η Υπέρ Παλαμήδους απολογία, στην οποία υποδεικνύει ακόμα εμφατικότερα ότι η κρίση για την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας» δεν στηρίζεται σε αποδείξεις ή υπαρκτά γεγονότα.
Απορρίπτοντας το κριτήριο της μιας απόλυτης αλήθειας ο Γοργίας, θεώρησε ότι δεν υπάρχει απόλυτη γνώση, αλλά μόνον «δόξα», δηλαδή γνώμη για την πραγματικότητα. Το κέντρο βάρους της μεθόδου του ήταν η ρητορική, που γι’ αυτόν ήταν «πειθούς δημιουργός», δηλαδή μέθοδος για να διατυπώνει ο άνθρωπος τη γνώμη του με τρόπο πειστικό και να πετυχαίνει αυτό που επιδιώκει κάθε φορά.
Όσον αφορά στο Περί του μη όντος ή Περί φύσεως θεωρούνται περιλήψεις του αρχικού κειμένου του Γοργία και μας δίνουν μια ιδέα του προβληματισμού του Γοργία γύρω από γενικά θεωρητικά ζητήματα, όπως είναι η πραγματικότητα και η γνώση της. Το περιεχόμενο του συγγράμματος αυτού μας παρουσιάζεται μέσα από μια περίληψη του Σέξτου του Εμπειρικού και μέσα από μια περίληψη της ψευδοαριστοτελικής πραγματείας Περί Μελίσσου, Ξενοφάνους Γοργίου. Οι δύο αυτές περιλήψεις δεν έχουν την ίδια αξία και δεν συμφωνούν πολύ μεταξύ τους.

Γνωσιοθεωρία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γοργίας προσπάθησε να αποδείξει ότι τίποτε δεν υπάρχει. Αν υπάρχει, δεν μπορούμε να το γνωρίσουμε. Αν μπορούμε να το γνωρίσουμε, δεν μπορούμε ωστόσο να το μεταδώσουμε στους άλλους. Η αποδεικτική τακτική του ονομάζεται ανασκευαστική και συνίσταται στον αποκλεισμό αντιφατικών προτάσεων. Το ον δεν είναι για τον Γοργία ούτε ένα ούτε πολλά. Αν ήταν ένα, θα έπρεπε να είναι άνευ χαρακτηριστικών, έκτασης και μεγέθους. Ωστόσο, εκείνο που δεν έχει χαρακτηριστικά γνωρίσματα, απλά δεν υπάρχει. Τότε πρέπει να δεχτούμε πως το ον είναι πολλαπλότητα, αλλά το πολλαπλό προϋποθέτει το απλό, ως συστατικό του στοιχείο. Όταν, λοιπόν, το ον δεν είναι ένα, δεν μπορεί να είναι και πολλά. Επακόλουθα, το ον, που οι Ελεάτες το θεωρούσαν υπαρκτό, δεν υπάρχει ουσιαστικά, μια και επιδέχεται αντίθετων και αντιφατικών, αλληλοαποκειόμενων απόψεων.

Ηθική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γοργίας ανέπτυξε επίσης μια αξιόλογη προβληματική πάνω σε ηθικά ζητήματα. Το πρόβλημα, ιδιαίτερα, τί είναι αρετή, που φαίνεται πως ήταν του συρμού σε κύκλους στοχαστών της εποχής αυτής, το αντιμετώπισε μ' ένα πνεύμα εμπειρικό και θετικό. Διέκρινε το γεγονός πως η αρετή είναι μια συγκεκριμένη ποιότητα συμπεριφοράς συνδεδεμένη με τη ρευστή πραγματικότητα, όπου ανήκει, και με την κοινωνική ομάδα ή κατηγορία, που στα ενδιαφέροντα της ακριβώς ανταποκρίνονται οι ηθικές ιδέες που κάθε φορά επικαλείται κανείς. Φαίνεται πως ο Γοργίας δεν ενδιαφερόταν για ανούσιες γενικότητες, για παράδειγμα τί είναι η αρετή. Η αρετή ως αφηρημένη ουσία δεν είναι πρόβλημα, γιατί δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Υπάρχουν μόνο συγκεκριμένες αρετές και συνεπώς συγκεκριμένα ηθικά προβλήματα. Γενικά, φαίνεται πως θεωρούσε την αρετή μάλλον ως ψυχική ιδιότητα που αναπτύσσεται και εκδηλώνεται μέσα από συγκεκριμένους φορείς. Υπό αυτή την άποψη η ηθική γίνεται τέχνη της έμπνευση, η δυνατότητα για ψυχαγωγία με την κυριολεκτική σημασία της λέξης που μπορεί να ωθήσει το ανθρώπινο ον σε συγκεκριμένους στόχους.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Jump up↑ Γοργίας, σ.110 εκδ. Ζήτρος, 1999 ISBN 960-7760-40-9
  2. Jump up↑ Μένων (πλατωνικός διάλογος)

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Windelband W. - Heimsoeth H., Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας, Τομ. Α΄, Μ.Ι.Ε.Τ. (Αθήνα 2001 δ΄)
  • Καλογεράκος Ι. - Θανασάς Π. "Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι", στο Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη από την Αρχαιότητα έως τον 20ο αιώνα, Ε.Α.Π., (Πάτρα, 2000)
  • Diels-Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker, τόμ. II, Dublin – (Zurich 1966)
  • Π. Καλλιγάς, (εισ.) «Γοργίου Λόγοι», στο Δευκαλίων 36 (1981)
  • Α. Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, (μτφρ. Α. Τσοπανάκη), (Θεσσαλονίκη 1964).

Δικτυακοί τόποι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Wikisource logo
Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:
Wikiquote logo
Στα Βικιφθέγματα υπάρχει υλικό σχετικό με το λήμμα:
Αναρτήθηκε από στις Δεν υπάρχουν σχόλια:
Ετικέτες , , ,
Εγγραφή σε: Αναρτήσεις (Atom)